تیتر نخست خبرگزاری شهر و شهروندی ایران (ایمنا)

یکم بهمن ماه ۱۳۹۹

فردوسی به عنوان شخصیت ملی و میهنی خدمات بزرگی را به این مرز و بوم و زبان اصیل فارسی داشته است؛ اما با این حال بسیاری از جمله نسل جوان ایرانی با شاهکار بی‌بدیل خداوندگار سخن یعنی شاهنامه آشنایی ندارند که کارشناسان دلیل این مشکل را بی‌اعتنایی به شاهنامه می‌دانند.

به گزارش خبرنگار ایمنا، فردوسی شخصیتی است که شاید همه نسل‌ها با آثارش آشنا نباشند اما همگان به خوبی آن را می‌شناسند به گونه‌ای به هیچ وجه از تاریخ این مرز و بوم پاک شدنی نیست. با گذشت بیش از هزار سال از پایان سرایش شاهنامه همچنان این کتاب در خانه بسیاری از فارسی‌زبانان یافت می‌شود و از گذشته و تا کنون شاهنامه خوانی نسل به نسل منتقل شده است.

در تمام این سال‌ها تلاش‌های بسیاری برای حفظ و حراست از میراث کهن حکیم ابوالقاسم فردوسی صورت گرفته است، تلاش‌هایی که نه تنها به خوانش شاهنامه بلکه بازنگری به آن به عنوان یک مکتب ملی و میهنی شده است. تلاش‌هایی که گاهی از سوی حکومت‌ها و گاهی نیز از سوی مردم بوده است. در سال‌های اخیر و با گسترش فضاهای ارتباطی و همچنین حجم زیاد اطلاعات و داده، نسل جوان ایرانی به ویژه کودکان از شاهنامه فاصله گرفتند و پیوند این نسل با کهن افسانه این مرز و بوم به دغدغه اصلی بسیاری از استادان ادبیات و ادبیات پژوهان تبدیل شده است.

یکی از بنیادها و مجامع مردم نهاد فعال در عرصه شاهنامه‌خوانی و گسترش و آموزش این میراث سترگ، بنیاد فردوسی است.

در همین راستا خبرنگار ایمنا با یاسر موحدفرد، دبیرکل بنیاد فردوسی گفت‌وگویی داشته که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:

🟧 بنیاد فردوسی فعالیت خود را از چه سالی آغاز کرد و تاکنون چه فعالیت‌هایی انجام داده است؟

🟠 بنیاد فردوسی خلاف بنیادهای دیگر ایران، دولتی نیست و هیچ بودجه رسمی هم از دولت نمی‌گیرد. این بنیاد مردم نهاد از ۲۷ اسفند ۱۳۸۴ با مجوز سازمان وقت میراث فرهنگی و گردشگری راه اندازی شد. هدف‌های اصلی بنیاد فردوسی، همان گونه که از نامش پیداست بازشناسی جایگاه ارجمند حکیم ابوالقاسم فردوسی است و اولویت نخست این بنیاد فعالیت‌های فرهنگی، هنری، ادبی و پژوهشی بر پایه شاهنامه فردوسی بوده است.

بنیاد فردوسی توانسته است در دو سالانه ۲۰۱۰ و ۲۰۱۱ هزاره پایان سرایش شاهنامه فردوسی را در فهرست مفاخر و رویدادهای علمی، فرهنگی و هنری سازمان یونسکو ثبت کند. هم‌چنین بنیاد فردوسی موفق شد با ثبت زندگی فعال خواجه نصیر در همان دو سالانه سهمیه ایران را از دو ثبت به چهار ثبت ارتقا بدهد.

بنیاد فردوسی همچنین در ثبت جهانی آیین‌های پهلوانی و زورخانه‌ای ایران و هنر نقالی به عنوان نیای هنر نمایش ایرانی همکاری فعال داشت و به عنوان پشتیبان رسمی این ثبت‌ها فعالیت ۱۰ ساله کرده است. در ضمن برای باز پس‌گیری و ثبت جهانی آیین چوگان همراه با روایتگری شاهنامه فردوسی و موسیقی سنتی در سال ۲۰۱۷ و ثبت جهانی شهر یادگیرنده ادبی مشهد در سال ۲۰۲۰ به عنوان پشتیبان در سازمان جهانی یونسکو اقدام کرده‌ایم.

🟩 عملکرد متولیان دولتی در قبال فردوسی و شاهنامه چگونه بوده است؟

🟢 در ۱۰ سال اخیر پس از ثبت جهانی میراث‌های هزاره شاهنامه فردوسی، آئین‌های پهلوانی و هنر نقالی، بسیاری از کشورهای دنیا کتابخانه‌ها، مرکزهای فرهنگی و بخش‌هایی از موزه‌ها، آکادمی‌ها و دانش‌نامه‌های خود را به شاهنامه فردوسی اختصاص داده‌اند، اما می‌توان گفت کمترین فعالیت در ایران از سوی نهادهای متولی دولتی انجام شده و به نظر می‌رسد حتی سازمان‌های گوناگون فرهنگی هنری و نیز شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی رفته رفته کمترین برنامه را به شاهنامه خوانی و ترویج فرهنگ پهلوانی اختصاص داده‌اند.

🟦 آیا دولت و نهادهای دولتی از بنیاد فردوسی حمایتی داشته‌اند؟

🔵 هیچ‌کدام از دولت‌هایی که با آن‌ها تعامل داشتیم، نه تنها بودجه‌ای به بنیاد فردوسی پرداخت نکرده‌اند بلکه برای دریافت مجوز نیز ما را با مشکل مواجه کرده‌اند. این مشکل‌ها در هر دولت بیشتر از دولت‌های پیشین است.

وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در دولت کنونی، مجوز تمدید بنیاد فردوسی را هم ارائه نمی‌کند، زیرا دولت هیچ‌گاه اولویت فرهنگی نداشته و اولویت خود را برای مسائل غیر از فرهنگی و هنری گذاشته است که البته در آن زمینه‌ها هم موفق عمل نکرده و تأثیراتش را بر مجموعه‌های فرهنگی هنری مشاهده کردیم به ویژه در این دوران گسترش ویروس کرونا مجموعه‌ها و نهادهای فرهنگی هنری غیر دولتی و مردم نهاد به تعطیلی کشیده شدند.

🟨 یکی از زیر مجموعه‌هایی که از سوی مدیران بنیاد فردوسی، راه‌اندازی شده مؤسسه مستقل دیگری با نام مؤسسه فرهنگی هنری فردوسی توسی و پایگاه خبری شاهنامه است؛ فعالیت‌های این مجموعه‌ها چیست؟

🟡 از سال ۱۳۹۴ پس از یک دهه فعالیت بنیاد فردوسی، مدیران این بنیاد مردم نهاد تلاش کردند که یک مؤسسه دیگر را راه‌اندازی کنند و این مؤسسه چندمنظوره به نام مؤسسه فرهنگی هنری فردوسی توسی با مجوز رسمی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی آغاز به کار کرده است و نیز در سال ۱۳۹۷ هم پایگاه خبری شاهنامه ویژه پوشش رسانه‌ای همه هنرمندان و ادیبان به گونه رسمی و داوطلبانه فعال شده است. مؤسسه فردوسی توسی در حوزه آموزش شاهنامه خوانی و آموزش همه زمینه‌های فرهنگی، هنری و ادبی فعالیت گسترده‌ای دارد و دوره‌های گوناگونی برای رده‌های گوناگون سنی در سراسر ایران به ویژه برای آموزش کودکان، نوجوانان و جوانان داشته و دارد. در سال اخیر و به دلیل بحران گسترش ویروس کرونا آموزش‌های شاهنامه خوانی مؤسسه به گونه مجازی برای کودکان، نوجوانان و بزرگسال برگزار شده که مورد اقبال سراسر ایران و حتی برخی از کشورهای جهان قرار گرفته است.

🟪 برای آموزش شاهنامه به کودکان و نوجوانان چه فعالیت‌هایی صورت گرفته است؟

🟣 در این آموزش‌ها تلاش شده است برای نخستین بار، شاهنامه با زبان روزآمدِ کودکان و نوجوانان و جوانان معرفی شود؛ ضمن این‌که برای روان سازی متن شاهنامه بر پایه اصول ساختاری زبان فارسی فعالیت‌های پژوهشی انجام گرفته است. بسیاری از پژوهشگران در چند ساله اخیر تلاش کردند شاهنامه را به متن باز نوشت کند که بسیاری از آن‌ها با بیانی نوشته شده که می‌توان گفت زاییده تخیل خودشان است نه آنچه در پیشینه تاریخ و تمدن ایرانیان است، این متن‌ها به شاهنامه فردوسی ضربه می‌زند. تلاش‌مان در بنیاد فردوسی این بود که بر پایه ساختار زبان فارسی و گشتار زبانی و با بیان روان و زبان ساده، شاهنامه فردوسی را به متن روان باز نوشت کنیم و با سرفصل‌های نوین، داستان‌های کوتاه شاهنامه را آماده سازی نمائیم. متن روان و گزیده شاهنامه فردوسی را در دو نسخه ویژه کودکان و نوجوانان و دیگری نسخه جوانان و بزرگسالان در دست نشر داریم.

🟫 لزوم آموزش شاهنامه به کودکان و نوجوانان را در چه می‌بینید؟

🟤 در کتاب درسی آموزش و پرورش، درس‌های شاهنامه کم شده و با اشتباه‌های فاحش به دست بچه‌های ایران زمین می‌رسد. به عنوان مثال داستان «زال و سیمرغ» را در کتاب درسی با عنوان «زاغ و سیمرغ» منتشر کرده‌اند. این کتاب‌ها با شمارگان میلیونی به دست کودکان سرزمین‌مان می‌رسد و کودکان تصور می‌کنند، همین سرفصل‌ها درست است و داستان «زاغ و سیمرغ» را به جای «زال و سیمرغ» می‌خوانند!

بی‌توجهی‌های بسیاری نسبت به میراث کهن‌مان وجود دارد، این در حالی است که بارها و بارها رهبر فرزانه انقلاب هم به جایگاه والای حکیم فردوسی توسی در زبان و ادب فارسی تأکید داشتند و فردوسی را خدای سخن فارسی دانسته‌اند و به الزام نهادهای فرهنگی متولی برای ارج نهادن به جایگاه ادبی پژوهشی شاهنامه حکیم توس تاکید داشته‌اند و بارها در دیدار با اهالی فرهنگ و هنر به فعالیت‌های پژوهشی و هنری در زمینه دانشنامه شاهنامه حکیم فردوسی توسی تاکید کرده‌اند و پژوهش درباره حکمت فردوسی و ساخت فیلم و سریال شاهنامه را یک ضرورت دانسته‌اند. بدین روی پس از پی‌گیری‌های فراوان در گاه‌شمار رسمی ایران ۲۵ اردی‌بهشت ماه که روز ملی گرامی‌داشت حکیم فردوسی توسی بوده است، پاسداشت زبان فارسی هم با تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی و شورای فرهنگ عمومی کشور به ثبت رسمی رسیده است. در همین راستا هدف‌گذاری اصلی بنیاد فردوسی در بیش از یک دهه فعالیتی که در زمینه ترویج آموزه‌های حکمی و اخلاقی شاهنامه فردوسی انجام دادیم بر روی کودکان و نوجوان اولویت گذاری شده است. همین نسل، روزی مدرس شاهنامه خوانی به افراد کوچک‌تر از خود در سراسر ایران بزرگ خواهند شد و جنبش شاهنامه خوانی و فردوسی پژوهی را در ایران و جهان راهبری خواهند کرد.

🟥 هدف از آموزش شاهنامه به کودکان و نوجوانان چیست؟

🔴 از نسل پرورش یافته کودکان و نوجوانان شاهنامه خوان در آینده با عنوان پژوهشگران، ادیبان و هنرمندان یاد خواهد شد و در عرصه‌های گوناگون فرهنگی، هنری و ادبی حضور خواهند داشت. بسیاری از کودکان و نوجوانان در عرصه تئاتر و سینما فعال شدند، خیلی‌ها در حوزه هنرهای تجسمی و بسیاری در حوزه شعر و ادب و پژوهش کوشا بوده‌اند که می‌توان گفت در جشنواره‌های گوناگونی که حضور پیدا کرده‌اند، مقام‌های برتر را کسب کرده‌اند.

🟦 شاهنامه چقدر ظرفیت اقتباس داستان‌هایی برای کودکان و نوجوانان را دارد؟

 همان گونه که موسیقی حماسی شاهنامه‌ای در زورخانه‌ها از سوی مرشدان برتر کشوری و در موسیقی سنتی از سوی بزرگانی به مانند استاد شهرام ناظری و همایون شجریان، پس از ۱۰۱۰ سال که از سرایش می‌گذرد رخ نمایی می‌کند، اثرهای سینمایی و تلویزیونی نیز می‌تواند با پشتیبانی شایسته سازمان صداوسیما، بنیاد سینمایی فارابی و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بسیاری از نهادهای متولی دیگر از جمله فرهنگستان هنر، حوزه هنری، وزارت میراث فرهنگی و وزارت ورزش و جوانان با اقتباس از شاهنامه ساخته شود.

سال پیشین طرحی برای ساخت فیلم و سریال شاهنامه با نام «سیمرغ» از سوی مؤسسه فردوسی توسی به مجلس شورای اسلامی و نهادهای فرهنگی ارائه شد که با وجود دستورهای رئیس وقت مجلس شورای اسلامی، رئیس سازمان صدا و سیما و وزیران فرهنگ و ارشاد اسلامی و ورزش و جوانان اما وزارت فرهنگ و ارشاد و اسلامی، وزارت میراث فرهنگی، وزارت ورزش و جوانان و سازمان صدا و سیما، علی‌رغم این‌که موظف به همکاری شده بودند، هیچکدام حتی یک ریال هزینه برای بودجه فیلم و سریال شاهنامه تا کنون به سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی ارائه نکرده‌اند و هیچ کمک بودجه‌ای به مؤسسه فردوسی توسی هم تخصیص نداده‌اند.

ساخت فیلم و سریال شاهنامه فردوسی به عنوان بزرگترین کتاب حماسی جهان، باید زیرساخت‌های خوبی را برای به روز رسانی آن فراهم کنیم. فیلمنامه‌های خوبی از سوی فیلم‌نامه نویسان کشور مانند داستان سیاوش داوود میرباقری بر پایه شاهنامه نوشته شده است، اما بودجه‌ای دریافت نکردند، مؤسسه فردوسی توسی هم فیلم‌نامه‌ای درباره داستان‌های شاهنامه و بازگشت شاهنامه شاه تهماسبی نگاشته است اما تا هنگامی که بودجه و زیرساخت فیلم سازی در زمینه داستان‌های شاهنامه فردوسی همچون شهرک سینمایی اختصاصی وجود نداشته باشد کار درخوری نمی‌توان انجام داد؛ آن چنان که کارهای پویانمایی و حتی مستند شایسته‌ای درباره شاهنامه فردوسی ساخته نشده است و دلیل این موضوع آن است که هیچ گاه هیچکدام از این اثرها در جشنواره‌های برون مرزی هیچ جایزه‌ای دریافت نکرده‌اند.