میراث و گردشگری
بخارا و سمرقند بازماند گان فرهنگ و تمدن پارسی زبانان فرارود
خبرنگار: شهرام محبوبیزاده - عکاس: نرگس صافی
بخارا و سمرقندب ازماندگان فرهنگ وت مدن پارسی زبانان فرارود
به گزارش اختصاصی پایگاه خبری شاهنامه
پیشینهی تاریخی و سرزمینی سمرقند و بخارا
سمرقند و بخارا، دو شهر بزرگ و تاریخی آسیای میانه میباشند که در کرانهی رودهای آمودریا(جیحون) و سیردریا(سیحون) قرار گرفتهاند. سخن گفتن از این دو شهر بدون در نظر گرفتن نقش آنها در جادهی ابریشم و همچنین دارا بودن هویت ایرانی آنان امکان پذیر نمیباشد.
با وجود از بین رفتن جاده ی ابریشم در مسیر تجارت کالا از سمت شرق و چین به غرب و منطقهی مدیترانه که منجر به از رونق افتادن شهرهای واقع در مسیر این جاده ی تاریخی گردید، شهرهای سمرقند و بخارا توانستند تا برخلاف سایر شهرهای موجود در این مسیر، به حیات خود ادامه دهند و به عنوان دو شهر زنده و پررونق باقی بمانند.
در حال حاضر این دو شهر در کشور ازبکستان که جزو جمهوریهای تازه استقلال یافتهی اتحاد جماهیر شوروی محسوب میشود قرار گرفتهاند که با وجود رسمی بودن زبان ازبکی در آن کشور، زبان فارسی همچنان در مناطق مختلف ازبکستان از جمله سمرقند و بخارا گویشوران بسیاری دارد.
سمرقند و بخارا در زمانهای گذشته و در دوران هخامنشیان در سرزمین سغد قرار داشته و سمرقند مرکز این سرزمین کهن ایرانی بوده، مدتی بعد بر اساس روایات گوناگون اسکندر مقدونی به این دو شهر بزرگ ایرانی آسیای میانه میرسد و در آنجا استحکامات نظامی بنا میکند، بعد از او حاکمان کوشانی از بازماندگان یونانیان فرارود در آن حکمرانی میکنند و بعد از آن، مجددا به عنوان بخشی از ایرانشهر در قلمر اشکانیان و ساسانیان به حیات خود ادامه می دهند، با فتح ایران و ماوراءالنهر توسط مسلمانان، اکثر ساکنین سمرقند و بخارا به سرعت به دین مبین اسلام مشرف میشوند و این دو شهر علاوه بر نقش آفرینی تجاری در جاده ی ابریشم، به عنوان شهرهای بزرگ و تاثیر گذار فرهنگ و تمدن اسلامی در مرزهای شرقی سرزمینهای مسلمانان مبدل میگردند که صاحبان علم و ادب و علمای دینی از هر سو مجذوب آن میشدند، رونق کسب و کار در آن ها فراوان بوده تا جایی که در زمان حاکمان پارسیزبان سامانی بر آن دیار، سمرقند و بخارا در اوج عظمت و شکوه تاریخی خود قرار داشتهاند.
اما پس از یورش بی رحمانهی مغولان به خوارزم و ماوراءالنهر، شهرهای سمرقند و بخارا دچار سرنوشت شوم تاریخی خود گردیدند و سراسر این دو شهر به همراه تمامی بناها، کتب و ساکنین آنها در آتش کینهی چنگیزخان و سپاهیان مغول به خاکستر مبدل شد تا جایی که در حدود یک قرن پس از این رویداد، خبری از رونق و آبادانی در این شهرها نبود، اما در عصر گورکانیان و کمک ایشان به بازسازی سمرقند و بخارا، مجددا راه رونق و آبادانی از سر گرفتهشد، با گذشت زمان و در عصر صفویان، در زمان شاه اسماعیل صفوی، این دو شهر به صورت رسمی بعنوان شهرهای داخل مرزهای سیاسی ایران معرفی شده و تا کمی بیش از یک قرن پیش با تحرکات روس ها در آسیای میانه، این دو شهر به روسیه ملحق شدند و بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، در جمهوری ازبکستان قرار گرفتند.
موقعیت جغرافیایی
سمرقند و بخارا در منطقه ی ماوراءالنهر(یا فرارود) در آسیای میانه قرار دارند، این سرزمین به منطقه ی بین دو رود آمودریا و سیردریا اتلاق میگردد که در حال حاضر در کشور ازبکستان قرار داشته و از شمال به قزاقستان، از غرب به قزاقستان و ترکمنستان، از شرق به تاجیکستان و قرقیزستان و از جنوب به ترکمنستان محدود میشود.
جمعیت سمرقند در سرشماری سال 2019 میلادی به طور تقریبی در حدود 514 هزار نفر تخمین زده شد و جمعیت بخارا بر اساس سرشماری سال 2017 میلادی در حدود 272 هزار نفر بوده است.
زبان مردمان بخارا و سمرقند
هر دو شهر یاد شده، جزو شهرهای حوزهی تمدن و فرهنگ ایرانی محسوب میگردند و از دیر باز زبان مردمان آنجا فارسی بوده است اما تسلط یافتن امیرتیمورگورکانی (ملغب به تیمورلنگ) بر ماوراءالنهر، مقدمه ی ورود برخی از قبایل ترک آسیای میانه و ازبکان به این دو شهر شد. در طول تاریخ و با روی کار آمدن برخی حکومتها و استیلای آنها در این دو شهر، تا حدودی تلاشهایی بر تغییر و زدودن فرهنگ و زبان رایج آن مناطق شکل گرفت اما با وجود این مشکلات همچنان زبان فارسی در این کشور رایج بوده و بخش بزرگی از ساکنان آن به زبان فارسی سخن میگویند تا جایی که برخی از تخمینها دربارهی پارسی زبانان بخارا حکایت از آن دارد که در حدود 90 درصد اهالی بخارا فارسی زبانند و در سمرقند نیز، در حدود همین درصد از ساکنین به زبان فارسی سخن میگویند، اما متاسفانه همچنان زبان فارسی در کشور ازبکستان به رسمیت شناخته نمیشود و مورد بی مهری قرار میگیرد، هرچند که تلاشهایی جهت به رسمیت شناختن زبان فارسی در این کشور درجریان است اما جریان ها و تفکرات قوم گرایانهای که بعضا از سایر کشورها در این موضوع ورود پیدا میکند، موجب عدم به رسمیت شناختن زبان فارسی در این کشور شده است.