آیین ماندگار زیارت
یادداشت: حسین دفتری
دیدار بر سر تربت یک شهید یا امام و امام زاده، حضور یافتن دیدار از حرم‌های مطهر و بقاع متبرک زیارت پیامبر و ائمه (ع) هم در حال حیات‌شان ارزشمند است و تاثیرگذار است، هم پس از رحلت یا شهادت شان سازنده است الهام بخش است و تاکید زیارت در منابع دینی نسبت به حضرت رسول (ص) و حضرت زهرا (س) امامان معصوم شهدای آل محمد علما و صلحا بسیار فراوان است.
امام صادق (ع) فرمود: من زارنا في مماتنا فكانما زارنا في حياتنا؛
هر کس ما را در پس از مرگ من زیارت کند گویا در حال حیات زیارت کرده؛
زیارت ائمه نشانه احترام به مقام‌شان، پیروی از راه‌شان، تبعیت از مواضع‌شان، استمرار از خط‌شان تجدید عهد با امامت‌شان، وفاداری به ولایت‌شان و زنده نگاه داشتن نام و یاد خاطره و فرهنگ و تعالیم آنان است.
حضرت رضا (ع) فرمود: ان لكل امام عهدا في عنق اوليائه وشيعته و ان من تمام الوفاء بالعهد و حسن الاداء زيارة قبورهم؛
برای هر امامی در گردن و به عهده هواداران و پیروان‌اش عهد و پیمانی است و جمله نشانه‌های وفای کامل به این پیمان زیارت قبور امامان است این‌گونه زیارت‌ها علاوه بر آنکه برای خود زائر اثر تربیتی و تزکیه روح دارد و دلیل حق شناسی او نسبت به اولیای خدا و پیشوایان دین است در زمینه احیای امر مامان و ترویج مکتب انسانی و تربیتی آن است که در جوامع بشری و توجه دادن به خط صحیح رهبری و ولایت در جامعه موثر است به ویژه وقتی حکام مستبد و منحرف با برنامه برای محو آثار و یاد ائمه می‌کوشند، زیارت به عنوان یک عمل مثبت و انقلابی محسوب می‌شود و نوعی مبارزه با دستگاه‌های ستمگر است در احادیث متعدد تاکید شده که زیارت ائمه در غربت‌شان و همراه با خوف و خطر پاداش بیشتری دارد و اگر راه زائر دور باشند و زیارت پیاده و همراه با مشقت‌ها باشد ارج بیشتری خواهد داشت؛
فضایل زیارت درباره دیدار و زیارت خانه خدا مرقد مطهر نبی و صالحان بسیار فراوان است و حضور پیروان حق پیرامون مرقد پاک‌شان کانونی از ایمان و جذبه و پیوستگی و همبستگی به وجود می‌آورد و زائران هم دعوت به خیر دفاع از حق شهادت در راه خدا را الهام می‌دهد و زیارت وسیله قرب پروردگار است زیارت قلمرو دل و وادی محبت و نمودی از احساس متعالی و زبان علاقه و ترجمان پیوند قلبی است ظهور فیض حضور در کنار اولیای خدا زائر را از کیمیای نظر برخوردار می‌سازد زیارت الهام گرفتن از اسطوره‌ها و تعظیم شعائر و تقدیر از فداکاری‌ها و تجلیل از پاکی‌ها است زائر در برابر آیینی تمام‌قد فضیلت‌ها می‌ایستد تا عیار خود را در آن بسنجد و خود را در برابر میزان قرار می‌دهد تا کم و کاستی خود را جبران کند زائر مهمان مائده معنوی اولیای الهی است و زیارت تجدید پیمان و میثاق با ولایت با رهبری است و زیارت سفر با کاروان عشق بر محمل شوق و سوار شدن بر موج طوفان و براق عشق است؛
ذی قعده یکی از ماه‌های حرام است که قرآن به آن اشـاره دارد: «إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورٍ عِنْدَ اللهِ اِثـْنَا عـَشَرَ شَهْراً… مِنْهَا اَرْبَعَةٌ حُرُمٌ…» (توبه/۳۶)
در ماه ذی قعده مناسبت‌های مهمّی مستقیم و یا غیرمستقیم به امام رضا (ع) مـربوط مـی‌شود که جا دارد این ماه را به نام آن حضرت نامید؛
از جمله: تولد حضرت رضا (ع) و شهادت ایشان بنا بر یک قول، زیارت مخصوصه آن حضرت که افـضل اعمال روز دحو الارض است در این ماه شریف مـناسبت‌های دیگـری نیز داریم که به نوعی با حـضرت رضـا (ع) مرتبط است و می‌تواند در تسمیه این ماه به نام آن حضرت نقش داشته باشد.
پیامبر اکرم (ص) فرمود: «سَتُدْفَنُ بَضْعَةٌ مِنِّی بِخُرَاسَانَ لَا یزُورُهَا مـُؤْمِنٌ إِلَّا أَوْجـَبَ اللَّهُ لَهُ الْجَنَّةَ وَ حَرَّمَ جَسَدَهُ عَلَی النَّارِ؛
(بـحارالانوار، علامه مجلسی، ج ۱۰۲، ص ۳۱، ح ۱؛ وسائل الشیعه، حسن حرّ عاملی، مؤسسه آل البیت (ع)، قـم، اول، ۱۴۰۹ ق، ج ۱۴، ص ۵۵۵)
به زودی پاره‌ای از تن من در خراسان دفن می‌شود، مؤمنی او را زیارت نمی‌کند، مگر آنکه بـهشت بـر او واجـب و بدن‌اش بر آتش حرام می‌شود.»
و خود حضرت رضا (ع) فرمود: «مـَنْ زَارَنِی عَلَی بُعْدِ دَارِی وَ مَزَارِی أَتَیتُهُ یوْمَ الْقِیامَةِ فِی ثَلَاثَةِ مَوَاطِنَ حَتَّی أُخَلِّصَهُ مِنْ أَهْوَالِهَا إِذَا تَطَایرَتِ الْکتُبُ یمِیناً وَ شـِمَالًا وَ عـِنْدَ الصـِّرَاطِ وَ الْمِیزَانِ؛
(بحار الانوار، ج ۱۰۲، ص ۳۴، ح ۱۳ و ۱۴؛ وسائل الشیعه، ج ۱۴، ص ۵۵۱، باب ۸۲، ح ۲).
کسی که مرا با وجود دوری منزل و مزارم زیارت کند در روز قیامت در سه جـا نـزد او می‌آیم تا او را از سختی رهایی بخشم: هنگام تحویل پرونده (به دست راست و چپ) وقت گذشتن از پل صراط و کنـار مـیزان [اعـمال]»
بهترین زمان زیارت حضرت رضا (ع) و به اصـطلاح زیارت مـخصوصه آن حضرت در روز بیست و سوم ماه مبارک ذی قعده است.
«سید ابن طاووس» در این باره مـی‌گوید: «رَأَیتُ فـِی بَعْضِ تَصَانِیفِ أَصْحَابِنَا الْعَجَمِ رِضْوَانُ اللَّهِ عَلَیهِمْ أَنَّهُ یسْتَحَبُّ أَنْ یزَارَ مَوْلَانَا الرِّضَا (ع) یوْمَ الثـَّالِثِ وَ الْعـِشْرِینَ مِنْ ذِی الْقَعْدَةِ مِنْ قُرْبٍ أَوْ بُعْدٍ بِبَعْضِ زِیارَاتِهِ الْمَعْرُوفَةِ أَوْ بِمَا یکونُ کالزِّیارَةِ مِنَ الرِّوَایةِ بِذَلِک.
(الاقبال، سید ابن طاووس، ص ۳۱۰)
در کتـب بـعضی از فـارسی زبان‌های علمای شیعه دیدم که زیارت آقای‌مان حضرت رضا (ع) در روز بیست و سوم ذی قعده مستحب است؛ از نزدیک باشد یا دور، زیارت با زیارت معروفه آن حـضرت بـاشد یا (جملاتی) شبیه زیارت؛ چون در این باره روایت داریم.»
نکته قابل توجه این است که معمولا زیارت در حرم ائمه معصومین انجام می‌گیرد اما در این روز با آوردن دو كلمه «قرب» و «بعد» می‌خواهد همه افراد را متوجه به آن مكان كند كه اگر در نزدیک حرم هستید به حرم مشرف شوید و اگر از آن دور هستید و در هر جای دنیا زندگی می كنید آن روز را با عنوان روز زیارتی مخصوص امام رضا (ع) توجه داشته باشید. همچنین بایستی گفت که علامه مجلسی در كتاب بحارالانوار در باب شهادت امام رضا (ع) نقل كرده كه برخی از افراد معتقدند آن حضرت در روز ۲۳ ذیقعده به شهادت رسیده است اما در جامعه ما روز آخر ماه صفر به عنوان روز شهادت ایشان مطرح است.
علاوه بر آن در کتاب «کامل الزیاره» ابن قولویه که معتبرترین و کهن‌ترین کتاب زیارتی است که در قرن چهارم نگارش یافته است، روایت‌های متعددی درباره ثواب زیارت ائمه (ع) آمده است.
زیارت مخصوص امام رضا فرصتی ویژه است برای انسان تا بتواند یک بار دیگر با امام رئوف حضرت رضا ثامن الحجج (ع) تجدید عهد نماید و از حض آن زیارت بهره‌مند گردد. ناگفته نماند که در هر دیداری آدابی است و آداب زیارت مخصوص آن مقام شامخ امامت آداب خاص خودش را می‌طلبد؛ چرا که فیض حضور امتیاز ویژه ای است که به هر کس ندهند حضور در دایره ایمان به ولایت امام رضا (ع) نصیب هر شخصی نخواهد شد باید برگزیده باشی تا رضای رضا به تو اجازه ورود در زیارت را بدهد؛ بنابراین چون که انسان در زیارت امام رضا برگزیده شده است باید سعی کند و در مقابل آن نور عظیم الهی با بهترین آداب حضور پیدا کند؛ بنابراین فرصتی بس گرانبها نصیب انسان شده است تا در ۲۳ ذی القعده روز زیارتی مخصوص امام رضا انسان قلب خود را به نور زیارت نورانی کند بابی که رب العالمین گشوده برای بازگشت و توبه قدر بداند و در آن روز عزیز از رب العالمین بخشش و عفو طلب نماید چرا بخشنده است اگر امام رضا (ع) را واسطه قرار دهیم خداوند به‌خاطر عزت و شرف رضا گناه بنده سیاه دل را می‌بخشد رضا در درگاه خداوند بزرگ آبروی بس عظیم دارد.
