غارهای شگفت‌انگیز مجموعه تاریخی طبیعی تکاب
خبرنگار: علی جواهریان
عکاس: فاطمه جواهریان
به گزارش اختصاصی پایگاه خبری شاهنامه‌نیوز
در فاصله ۷۰ کیلومتری شهرستان دیواندره استان کردستان و ۳۵ کیلومتری شهر تکاب آذربایجان غربی ایران واقع شده و جزء غارهای شگفت‌انگیز و انگشت‌شمار ایران و غرب کشور به‌شمار می‌آید. این غار که به شماره ۳۳۰ در فهرست میراث ملی ایران به ثبت رسیده، یکی از بزرگ‌ترین غارهای طبقاتی و دست‌کند کشور است و مردم بومی منطقه آن را یکی از نخستین نمونه‌های آپارتمان‌نشینی گذشتگان می‌دانند.
غار کرفتو طی دوره‌های مختلف تاریخی، از پیش از دوره هخامنشی تا سده‌های اخیر، شاهد سکونت بوده و افزون بر ارزش‌های طبیعی، واجد ارزش‌های تاریخی و فرهنگی مهمی است. همچنین این غار در چشم‌انداز و زیست‌بوم منطقه، یک مجموعه فرهنگی طبیعی خودویژه را تشکیل می‌دهد و در دهه‌های گذشته مورد توجه پژوهشگران رشته‌های باستان‌شناسی، زمین‌شناسی و زیست‌شناسی بوده است.
بر این پایه به خاطر اهمیتی که دارد؛ از سوی وزارت میراث فرهنگی و گردشگری در فهرست انتظار یونسکو برای ثبت جهانی قرار گرفته است. ثبت جهانی این اثر می‌تواند ضمن حفاظت از آن به‌عنوان میراثی برای نسل‌های آینده و بهره‌مندی از آوازه و اعتبار جهانی، هرسال تعداد زیادی از گردشگران خارجی و داخلی را برای ایران عزیز و به‌ویژه شهرستان دیواندره در استان کردستان جذب کند و باعث رونق و توسعه صنعت گردشگری کشور شود اما شوربختانه به خاطر قرارگرفتن این اثر باشکوه در مرز استان‌های کردستان و آذربایجان غربی همواره مظلوم واقع شده و وضعیت مطلوبی ندارد. اکنون، مظلوم‌تر از همیشه به سبب کم‌لطفی برخی از مسوولان استانی، نامه‌ای امضا شده و به بهانه آن یک کارگاه بوجاری و بسته‌بندی حبوبات در محدوده این اثر فرهنگی طبیعی احداث شده است. نامه یادشده از سوی دفتر میراث فرهنگی شهرستان تکاب و ارومیه و بدون استعلام از اداره کل میراث فرهنگی استان کردستان که اثر در آن قرار گرفته، صادر شده است. کارگاه یادشده در فاصله خیلی نزدیک و کمتر از یک کیلومتری دهانه غار واقع شده و تمامی معادله‌های قابل پیش‌بینی در آینده برای جهانی‌شدن این اثر را به همراه آرزوی دیرین مردم کردستان به هم زده و زیر سؤال برده است.
نزدیک به ۸ ماه از احداث این کارگاه در محدوده عرصه و حریم این مجموعه تاریخی طبیعی می‌گذرد؛ با وجود اینکه کارشناسان میراث فرهنگی، باستان‌شناسان، پژوهشگران و دوستداران میراث فرهنگی در سطح کشور و نیز مردم کردستان و شهرستان دیواندره نگرانی خود را از آن‌چه رخ داده ابراز کرده‌اند؛ چرا وزارت میراث فرهنگی و گردشگری به‌عنوان متولی و امانت‌دار میراث فرهنگی کشور هنوز تصمیمی برای رفع این نگرانی اتخاذ نکرده است. حتی با وجود دو مرحله سفر وزیر محترم میراث فرهنگی به همراه هیات دولت به استان کردستان و انعکاس و بازتاب موضوع توسط مس ولان استانی، شهرستانی، خبرنگاران و علاقه‌مندان کَرَفتو و قول مساعد وزیر میراث فرهنگی، باز برخی از مسوولان ارشد وزارتخانه اصرار بر اجرای این طرح در یک منطقه باستانی و تاریخی طبیعی دارند؟!
آیا ضرورت اجرای یک کارگاه بوجاری آن‌قدر است که آثار یک تمدن چندهزارساله و میراثی که متعلق به نسل‌های آینده است زیر سؤال برود؟!
آیا نمی‌شود این طرح در یکی از روستاهای اطراف که به سود متولی هم هست اجرا شود؟
آیا مدیریت، موضوع و مذاکره با مالک و جلب رضایت او برای حل ماجرا و جابه‌جایی کارگاه شامل یک حیاط بلوکی به همراه یک اتاقک این‌قدر دشوار است؟!
در کنار پرسش‌های یادشده، دلیل‌های زیر هم که بیشتر علمی و کارشناسی هستند؛ می‌توانند اشکال‌های این طرح را در اطراف غار کَرَفتو و در مسیر گردشگری دژ باستانی زیویه و مجموعه میراث‌جهانی تخت سلیمان (مثلث گردشگری) به‌خوبی ثابت و آشکار کنند.
بدین روی امیدواریم وزیر میراث فرهنگی ضمن رسیدگی به این موضوع دستور آنی بر جابه‌جایی طرح یادشده به مکانی مناسب و حمایت از پرونده ثبت جهانی «مجموعه تاریخی فرهنگی کرفتو» را صادر نماید:
۱- در حالی محیط زیست شهرستان تکاب مجوز بلامانع برای این طرح را صادر کرده که بلافاصله سازمان محیط زیست کشور به درخواست گزارش‌های مردمی مبنی بر تخریب محوطه، کارشناسان آن حوزه در محل حاضر و ضمن بازدید از محوطه و حریم کَرَفتو، نظر خود را طی نامه‌ای رسمی شماره صادر کرده‌اند.
در گزارش ایشان، غار کَرَفتو جزء غارهای حساس و درجه یک کشوری محسوب شده و ضمن تأیید رعایت حریم مصوب سه هزارمتری برای آن، هرگونه عملیات در این حریم را ممنوع اعلام کرده است.
۲- غار کَرَفتو در منطقه حفاظت‌شده عبدالرزاق قرار گرفته و این منطقه، زیستگاه پرندگان و جانوران کوهی از جمله (بز، قوچ، خرگوش، گرگ، کبک، بلدرچین، عقاب سرطلایی، گورکن، روباه و جوجه‌تیغی) است. در صورت استقرار همیشگی این کارگاه، امنیت غذایی و حیاتی این گونه‌های جانوری دچار اختلال می‌شود و سبب مهاجرت آنها به منطقه‌های دیگر خواهد شد.
۳- وجود کارگاه صنعتی در فاصله ۷۰۰ متری غار کرفتو می‌تواند با تولید گردوخاک، دود و ایجاد آلودگی و مزاحمت در جهت وزش بادهای شرقی به سمت کَرَفتو و محوطه، سبب آزار و اذیت مسافران، گردشگران و بازدیدکنندگان شود.
۴- دفع فاضلاب و پسماند این کارگاه با توجه به سازندهای انحلال‌پذیر کارستی این منطقه و احتمال نفوذ در آب‌های زیرزمینی می‌تواند منجر به آلودگی میکروبی و زیست‌محیطی، حتی برای چشمه‌های آب شرب کَرَفتو شود.
۵- حفر چاه برای آب مورد نیاز کارگاه بوجاری، قطعا در آب شرب کَرَفتو با توجه به فاصله نزدیک آن تأثیرگذار بوده و می‌تواند سبب کم‌شدن و حتی خشک‌شدن چشمه طبیعی هم‌چون چشمه‌علی شهر ری در تهران شود.
۶- با توجه به کاربری و ماهیت این کارگاه، بعد از بهره‌برداری قطعا تردد ماشین‌های با تناژ بالا با ایجاد ترافیک، صدا و لرزش، حریم حفاظتی را مختل و دچار آسیب می‌‌کند.
۷-کارکنان دفتر میراث فرهنگی شهرستان تکاب، غافل از اینکه این محوطه شامل چندین نقطه باستانی ارزشمند از جمله (غار هشت هزارساله کانی میکاییل، مجسمه سه کچان، مجسمه بَرد خیاط و دو گورستان پیش از تاریخ) بوده است؛ بدون هماهنگی و رایزنی با کارشناسان استان کردستان اقدام به صدور بلامانعی با «امضای از طرف» کرده، درحالی‌که خود ایشان مأمور یگان حفاظت و فاقد تخصص لازم در این حوزه هستند. این امر هم تابه‌حال از جانب وزارتخانه پیگیری و تحقیق و تفحص نشده است.
۸- این کارگاه در دو مسیر دسترسی به غار کَرَفتو، محور ارتباطی مجموعه میراث جهانی تخت سلیمان، دژ باستانی زیویه که در واقع مثلث گردشگری (زیویه – کَرَفتو – تخت سلیمان) را شامل می‌شود، قرار گرفته و مسیر بازدید ارزیابان سازمان یونسکو از هر دو مسیر است و کاملا در دید منظری است.
۹- غار کَرَفتو فارغ از تاریخی‌بودنش یک منطقه طبیعی بکر و زیباست و به دوران مزوزوئیک (دوران میانی زمین‌شناسی) برمی‌گردد و شواهد بر آن است که از دریا سر درآورده، به همین لحاظ شامل اتاق‌ها، راهروها و آبگذرهای طبیعی گوناگونی است. به گفته کارشناسان هنوز تعداد زیادی از این کانال‌ها شناسایی و کشف نشده و احتمال دارد برخی از این راهروها و آبگذرها تا زیر محل احداث کارگاه بوجاری گسترش داشته باشند.
۱۰- آیا وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در صورت استقرار این کارگاه در محدوده باستانی در حوزه‌های مختلف از جمله نگهداری و مراقبت از آثار باستانی را در نظر گرفته و عهده‌دار آن خواهد شد؟
از وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور این انتظار می‌رود که با اعزام گروهی از کارشناسان متخصص، مجرب و باستان‌شناسان به همراه کارشناسان سازمان محیط زیست کشور، تک‌تک بندهای فوق را در محل بررسی و ارزیابی کنند تا واقعیت و ماهیت موضوع شفاف شود. راه‌انداختن «کارزار درخواست توقف ساخت‌وساز اطراف محوطه باستانی کَرَفتو» در سایت رسمی کارزار با امضای حدود چهار هزار نفر و امضای دستی حدود ۲۰۰ نفر از کنشگران و دوستداران میراث فرهنگی و باستان‌شناسان شهرستان و سراسر کشور (دریافت توسط وزیر میراث فرهنگی در حاشیه سفر هیات دولت به کردستان) در جریان برگزاری جشنواره ملی مستند کَرَفتو و نماینده مجلس شورای اسلامی، دکتر فرشادان به خاطر نگرانی و مسوولیتی است که پژوهشگران و علاقه‌مندان به میراث طبیعی و فرهنگی کشور در این مساله احساس کرده‌اند. همچنین، مخالفت استاندار کردستان، دکتر زارعی‌کوشا و فرماندار شهر، آقای حسینی با احداث این کارگاه بر مبنای ارج‌نهادن به مطالبه‌ها و درخواست‌های مردمی بسیار مهم و باارزش بوده است. شوربختانه برخی از مسوولان ارشد وزارتخانه میراث فرهنگی با وجود این همه نگره‌ها، دلیل‌ها، سندها، مدرک‌ها، کارزارهای مردمی و مخالفت‌های نماینده عالی دولت در استان، باز مسیری را در پیش‌گرفته‌اند که در آن، یک اثر نفیس و باارزش ملی را که از سرمایه‌های یک کشور است و ارزش جهانی دارد؛ قربانی یک طرح محلی می‌کنند و مصلحت و خیر عمومی را به انتفاع شخصی رجحان داده‌اند.
اگر دلیل آنها حریم مصوب سال ۱۳۷۸ (که فقط شامل جلو و دهانه غار) است و این تعیین حریم را ضعف اداره کل میراث فرهنگی استان می‌دانند؛ پس خود وزارتخانه دقیقا کجای قضیه بوده است؟ و چرا تا به حال پیگیر بازنگری تعیین عرصه و حریم اثر ملی ثبت‌شده در سال ۱۳۱۸ (غار کَرَفتو) نبوده‌اند؟ برخی از مسوولان وزارتخانه میراث فرهنگی در مقابل دیدگان ملت ایران و مردم کردستان ضعف خود را انکار و اصرار بر احداث و ادامه کار در بیخ گوش اثر فرهنگی چندهزارساله کَرَفتو و چسبیده به دو گورستان پیش‌ازتاریخی دارند. آنها با وجود علائم و شواهد کافی و با نادیده‌گرفتن عواقب احتمالی از جمله ایجاد تنش میان ساکنان محلی در دو استان همجوار و احتمال عدم ثبت جهانی، هنوز بر اجرای این طرح اصرار دارند.
