تخت سلیمان ایران؛ از افسانه‌های کهن تا باورهای باستان
خبرنگار: علی جواهریان
عکاس: فاطمه جواهریان
به گزارش اختصاصی پایگاه خبری شاهنامه‌نیوز
بازدید از برخی منطقه‌های گردشگری ایران شگفت‌انگیز است.
تخت سلیمان یکی از دیدنی‌ترین جایگاه‌های گردشگری استان آذربایجان غربی ایران است که دارای شگفتی‌های فراوانی است؛ از این جایگاه باستانی با نام زادگاه زرتشت یاد می‌کنند. این مجموعه خودویژه که ۵ دوره تمدن بشری را از سر گذرانده با دارا بودن بیش از ۳۰۰۰ سال پیشینه تاریخی در فهرست میراث جهانی یونسکو به نام ایران ثبت شده است.
تخت سلیمان را می‌توان بزرگ‌ترین مرکز آموزشی، مذهبی و نیایشگاه دوران باستانی ایرانی دانست تا جایی که تاریخ‌نگاران آن را بزرگ‌ترین و مهم‌ترین پایگاه دین زرتشت می‌دانند.
شگفتی‌های تخت سلیمان
تخت سلیمان (آتشکده آذرگُشنَسب) نام مجموعه تاریخی بزرگی در نزدیکی تَکاب و روستای تخت سلیمان (نصرت‌آباد) در استان آذربایجان غربی و ۴۵ کیلومتری شمال شرقی تکاب واقع است.
تخت سلیمان محوطه‌ای باستانی است؛ شامل: چند کاخ ساسانی و آتشکده آذر گشنسب.
در نزدیکی آن، دو مجموعه باستانی دیگر به نام‌های زندان سلیمان و تخت بلقیس قرار دارد. در اطراف زندان سلیمان اثرهایی از دوره مادها و سکاها به دست آمده و بر پایه این کشف‌های تاریخ منطقه را به ۱۰۰۰ سال پیش از میلاد نسبت می‌دهند. برخی تاریخ‌نویسان این مکان را شهر باستانی شیز قلمداد می‌کنند.
کاوشگاه باستانی شیز از سوی یونسکو به عنوان میراث جهانی شناخته شده است و طرح‌های بزرگی برای بازسازی و کاوش در آن در دست اجرا است.
در سال‌های کنونی با پژوهش‌های مربوط به دوران پارینه سنگی در تخت سلیمان دو محوطه باستانی شناسایی شدند که تخت سلیمان در میانه این دو محوطه قرار گرفته است. محوطه چال تپه، استقرارگاه موقت دوران پارینه سنگی میانی بوده و محوطه چخماق لی با اثرهایی از کارگاه ابزارسازی در این محوطه شناسایی و کشف شد.
کهن‌ترین جایگاه‌های شناسایی شده دوران باستانی مجموعه میراث جهانی تخت سلیمان به دوره پارینه سنگی، عصر مس، عصر سنگی تا عصر آهن و دوره تاریخی ساسانی تعلق دارد. هر چند محوطه با نام تخت سلیمان نامیده میشود ولی در گذشته نام‌های گوناگونی هم‌چون گنزک یا گنجه و گنجک، گزکا، شیز نام داشت.
در دوران ایلخانان آن را ستوریق و در دوره صفویان به تخت سلیمان مشهور گشت.
تخت سلیمان محوطه‌ای باستانی است شامل چند کاخ ساسانی و آتشکده آذرگشنسب که در کتاب مقدس اوستا و متن‌های کهن باستانی از آن یاد شده است. برخی تاریخ‌نویسان این مکان را شهر باستانی شیز و جایگاه زاده‌شدن زرتشت پیامبر ایرانی دانسته‌اند که نخستین پیامبر گسترش‌دهنده فرهنگ یکتاپرستی و دارای فلسفه رویارویی نیکی با بدی است
جایگاه خودویژه تخت سلیمان
کاخ ساسانی در زمین گسترده‌ای واقع شده است که در پیرامون آن دریاچه ژرف بیضی‌گونه قرار دارد. شمال دریاچه آتشکده آذر گشنسب بر پا بوده و آتش آن تا سده چهارم هجری روشن بوده است و از آن به عنوان یکی از سه آتشکده مهم ساسانی یاد میشود.
تخت سلیمان بزرگ‌ترین مرکز آموزشی، مذهبی، اجتماعی و نیایشگاه ایرانیان در دوران باستان به شمار می‌‌رفت.
پادشاهان ساسانی چنان ارزشی برای آتشکده آذرگشنسب قائل بودند که هر یک از پادشاهان این دوره پس از به تخت نشستن، پای پیاده به زیارت آن می‌شتافتند و پس از پیروزی در جنگ، سهمی از غنیمت‌های جنگی را به گنجینه آن پیشکش می‌کردند و همین گنجینه بزرگ است که به هنگام شکست خسرو پرویز، از سپاه هراکلیوس امپراتور روم شرقی به یغما رفت و آتشکده ویران گردید اما بعدها تعمیر و یا از نو ساخته شد. پس از یورش عربان و مسلمان کردن ایرانیان، آتشکده آذرگشسپ رو به افول نهاد.
در زمان مغول، آباقاخان برادرزاده هلاکوخان که به دین اسلام گرویده بود بر روی ویرانه‌‌های تخت سلیمان مسجدی بنا کرد که آن نیز بعدها ویران شد و تنها کاشی‌‌هایی با نقش‌ها و خط‌های برجسته از آن به جا مانده که در حال حاضر در موزه رضا عباسی تهران نگهداری میشود. این آتشکده در زمان ابودلف، در سال ۹۲۵ میلادی هنوز بر پا بوده است.
در دوره‌های اسلامی به ویژه در دوران عصر ایلخانیان و صفویان این منطقه، شکارگاه و ییلاق فرمانروایان این دو سلسله مورد بهره‌برداری قرار گرفت.
شناسایی اثرها و معرفی این مجموعه هم‌زمان با مسافرت جهانگردان و شرق‌شناسان غربی در سده ۱۹ میلادی رقم خورد. در پی آن بررسی‌ها و کاوش‌های باستان‌شناسی از سوی هیات‌های مشترک ایرانی آلمانی و سوئدی، آمریکایی و انگلیسی در مجموعه آغاز و تا انقلاب ایران ادامه یافت.
تخت سلیمان افسانه‌ای
بقایای یک معبد آناهیتا در خرابه های ساسانی تخت سلیمان دیده میشود البته شهرت مذهبی این محل مربوط به آتشکده آن است.
در ۳ کیلومتری شمال غربی تخت سلیمان، تپه‌ای قرار دارد که در قله آن حفره‌ای بزرگ به عمق حدود ۱۰۰ متر دیده میشود و آن را زندان سلیمان نامیده‌اند. در فاصله ۷/۵ کیلومتری شمال شرقی تخت سلیمان کوهی به نام تخت بلقیس قرار دارد که در آن بناهای ساسانی دیده میشود.
در این منطقه نشانه‌‌های استقرار و فعالیت انسان از هزاره یکم پیش از میلاد تا سده ۱۱ هجری به چشم می‌خورد. ثبت جهانی تخت سلیمان
روند ثبت مجموعه تاریخی تخت سلیمان در فهرست میراث جهانی یونسکو از سال ۱۳۸۰ آغاز شده و در سال ۱۳۸۲ به نتیجه رسید. طی این مدت نمایندگانی از یونسکو و ایکوموس (شورای بین‌‌المللی بناها و بافت‌های تاریخی) از این مجموعه بازدید کردند.
مجموعه تاریخی تخت سلیمان در ۴۵ کیلومتری شمال شرق شهرستان تکاب و در بخش جنوب شرقی استان آذربایجان غربی قرار دارد.
