یلدا چیست

یلدا چیست

یلدا بلندترین شب سال در گاهشماری ایرانی است که در واپسین روز از آذرماه رخ می‌دهد و از هزاران سال پیش هر سال در ایران و برخی کشورهای جهان این شب را جشن می‌گیرند. این شب بلند و با شکوه دارای نام‌های  گوناگونی است مانند: یلدا، چله، درازشب، شب دراز، شب مهرداد، شب خورشیدزا، شب بلند، شب سیاه و جندین نامواره ی دیگراست که در این نوشته به (واژه شناسی)  واژه ی یلدا می‌پردازیم،

یلدا در پارسی به معای زایش بزرگ است که از دو واژه ی (یل+ دا)  تشکیل شده است (یل) به معنای بزرگ، سترگ، نیرومند و توانا، پر زور، دلیر، پهلوان و… است؛

بیامد سوی کاخ دستان فراز  یل پهلوان رستم سرفراز (فردوسی)

و (دا) به معنای زایش، زاینده، مادر و ماما، دادن، آفریدن، ساختن، بخشیدن وچندین نامواره ی دیگر است.

که آمیخته شدن این دو واژه می‌شود (یلدا) که در باور ایرانیان این شب، شب زایش مهرداد (خورشید) است.(مهرداد به معنای خداداد است که ایرانیان این نام را به خورشید داده بودند).

از دوران باستان ایرانیان این شب را جشن می‌گرفتند و تا سپیده دم شب زنده داری می‌کردند که هنوز هم این رویه ادامه دارد و در سال‌های اخیر این جشن زنده‌تر و باشکوه‌تر نیز شده است.

با پیدایش اینترنت و فضای مجازی جشن‌های ایران و جهان دستخوش دگرگونی‌های فراوانی شده است که یلدا نیز از جمله این جشن‌هاست که هر ساله به جز روش باستانی آن به روش مجازی نیز برگزار می‌شود.

امسال (۱۳۹۹ خورشیدی) با فراگیر شدن ویروس کرونا و محدودیت‌های بهداشتی شب یلدا چهره ی دیگری به خود گرفته است که مردم از گردآمدن در خانه ی بزرگان خانواده باید پرهیز کنند اما با وجود فضای مجازی می‌توان تا حدودی این محدودیت‌ها را جبران کرد.

یاد آسایش گیتی بزند بر دل ریش    صبح صادق ندمد تا شب یلدا نرود (سعدی)

این جشن در گذشته با آذین کردن درخت سرو در هر خانه یی از ایرانیان برگزار می‌شده است و این شب را همراه با چیدن میوه‌هایی چون انار، هندوانه و آجیل‌های گوناگون و شامی در خور که ویژه ی شب یلداست، جشن می‌گرفتند و خانواده‌ها در خانه ی بزرگ خاندان گرد هم می‌آمدند و دیداری تازه می‌کردند که این جشن باشکوه هم‌چنان پابرجاست اما آذین کردن درخت سرو از میان رفته و به فراموشی کامل سپرده شده است.

آذین درخت کاج در میان مسیحیان جهان در شبِ کریسمس و خود جشن کریسمس نیز برگرفته از همین جشن یلدای ایرانی است و برخی از پژوهشگران براین باورند که (میلاد) همان مهرداد است، چون این شب شب زاده شدن مهرداد (خورشید) است، مسیحیان در سده ی چهارم میلادی این شب را که ۲۰ دسامبر میلادی است، شب زاده شدن عیسی به شمار آوردند و شب یلدای ایرانی در میان مسیحیان جهان تبدیل شد به شب زایش عیسی و چند روز پس از آن جشن یلدا نیز به جشن کریسمس تبدیل شده و برگزار می‌شود که هم‌چنان این جشن در جهان پابرجاست و گاه‌شماری میلادی نیز با این جشن آغاز می‌شود چرا که نشانه‌های بسیاری از کیش مهر ایران باستان را در دین مسیحی می‌توان یافت.

۲۷ آذرماه ۱۳۹۹

عمران حیدری آریا

شاعر، نویسنده و واژه شناس