به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، محسن طبسی، دانشیار گروه معماری دانشگاه آزاد اسلامی مشهد، ۱۴ بهمن‌ماه، در سی‌وهفتمین نشست از سلسله نشست‌های تخصصی محاکات با عنوان «پدیدارشناسی و هنر دینی با مطالعه موردی معماری مسجد» که به همت هیئت اندیشه‌ورز هنر و رسانه معاونت پژوهش حوزه علمیه خراسان به صورت آنلاین برگزار شد، اظهار کرد: تاریخچه پدیدار شناسی، بحث بسیار مفصلی است که افراد بسیاری هم مطالب مختلفی را در این زمینه ارائه داده‌اند، در حقیقت مفهوم پدیدارشناسی برای ما از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و بدین معناست که اگر نتوانیم یک موضوع را توضیح دهیم و تعریفی برای آن موضوع ارائه کنیم، می‌توانیم از پدیدارهای آن موضوع استفاده کنیم و به جای بررسی موضوع مورد نظر، در حقیقت به بررسی پدیدارهای آن موضوع بپردازیم، به‌عنوان مثال اگر ما نتوانیم برای فردی، موضوعی مانند خدا را توضیح دهیم، در حقیقت می‌توانیم پدیدارهای خداوند مانند آفریده‌های او را برای آن فرد بیان کنیم.
وی اضافه کرد: موضوع هنر هم با توجه به ذات و ماهیت بسیار پیچیده‌ای که دارد، اینگونه است و هنگامیکه نتوانیم به خوبی آن‌را توضیح دهیم می‌توانیم برای توضیح و تعریف این موضوع از پدیدارهای هنر استفاده کنیم که در این صورت به بررسی پدیدارهای شکلی و مفهومی هنر می‌پردازیم، به‌عنوان مثال یکی از پدیده‌های هنر که می‌توان نگاه پدیدار شناختی به آن داشت، معماری است.
این استاد دانشگاه عنوان کرد: در حقیقت هر نگاه خرد و کلانی که به یک موضوع داشته باشیم، نگاه پدیدار شناختی ما را شکل می‌دهد و تکمیل می‌کند که در این جلسه ما این کار را در خصوص مسجد انجام می‌دهیم.
طبسی اظهار کرد: در پدیدار شناسی و به ویژه پدیدارشناسی تفسیری ویژگی‌هایی وجود دارد و از طرفی نیز با مشکلاتی هم مواجه است، به عنوان مثال برای ما نقش اسلیمی در تزیینات شاخه گلی است و مراتبی را برای آن می‌دانیم، درحالی که افرادی که با این نقش آشنایی ندارند، تفسیر دیگری دارند و ممکن است که چیزی که در نظر آن‌ها است با آنچه که ما در نظر داریم متفاوت باشد.
وی خاطرنشان کرد: بنابراین هنگامیکه وارد پدیدار شناسی تفسیری می‌شویم لازم است که پیش از ورود به این کار نگاه‌های دیگری هم داشته باشیم، همواره نگاه‌های سیاسی، اجتماعی و ایدئولوژیک زیادی به هنر وارد شده است و هرکسی از یک منظر برای هنر تعریفی ارائه داده که الزاما جامع و مانع هم نیستند.
ما جز دین چیز دیگری را مقدس نمی‌دانیم
دانشیار گروه معماری دانشگاه آزاد اسلامی مشهد بیان کرد: من ابتدا از هنر مقدس آغاز می‌کنم که در حقیقت این هنر یک اصطلاح کلی و بزرگ است که به همه هنرهایی اطلاق می‌شود که وجهی از دین و یا تقدس در آن وجود داشته باشد که این تقدس بستگی به نگاه‌های گوناگونی که وجود دارد، متفاوت است، البته که هر تقدسی هم الزاما دینی نیست، که این موضوع برای افرادی که در نقاط مختلف دنیا هستند و چیزهایی را که دینی نیستند، مقدس نمی‌دانند، مصداق است و برای ما نیز که دین‌مدار هستیم هر تقدسی الزاما دینی نیست، زیرا ما جز دین چیز دیگری را مقدس نمی‌دانیم.
طبسی خاطرنشان کرد: ما می‌دانیم که در خصوص هنر مقدس دینی و هنر اسلامی اقدامات زیادی انجام شده و با کارهای متعددی که سال‌های قدیم و حتی اخیرا هم در حوزه هنر اسلامی صورت گرفته نیز آشنا هستیم.
وی تصریح کرد: این در حالی است که بسیاری از دانشگاه‌های معتبر دنیا دپارتمان‌های هنر اسلامی دارند و به بررسی اینگونه آثار می‌پردازند و بسیار هم فعال عمل می‌کنند، از این رو ما نیز امیدوار هستیم که بتوانیم این هنر را در کشور خود را تقویت و پررنگ کنیم و بیش از پیش نیز به این موضوع بپردازیم که اصولا هم وظیفه داریم که این کار را انجام دهیم، البته برخی از افراد با این هنر مخالف و برخی‌ها نیز موافق هستند و دسته دیگری از افراد هم نظر خاصی در این خصوص ندارند و در حقیقت بحثی است که سال‌هاست مطرح اما مغفول واقع شده است.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه ما در دوره‌هایی از تاریخ خود تا پیش از صفویه هنرمندانی داشته‌ایم که یا شیعه بودند و یا اینکه اگر هم اهل‌تسنن بوده‌اند به بزرگان تشیع ارادت خاصی داشته‌اند، گفت: هنر این افراد در میان سایر هنرها قرار گرفته و اصطلاحا کسی آن‌ها را از یکدیگر تفکیک نکرده و کمتر مقاله‌ای در این خصوص وجود دارد و اگر هم وجود داشته باشد، عموما مقالات در حوزه ادبیات هستند که مشخص می‌کند کدام یک شیعی و کدام یک سنی هستند.
هنر سنتی
طبسی اظهار کرد: همانگونه که ما بنیان‌های شیعی را در ممکلت خود تقویت می‌کنیم، بنیان‌های فکری هنر هم یکی از این بنیان‌ها است که پژوهشگران و هنرمندان جوان وظیفه دارند به این حوزه ورود پیدا کنند و به این موضوعات بپردازند، اما هنر سنتی مبتنی بر ویژگی‌های سنت است و تعریف سنت در هر منطقه‌ای متفاوت است، زیرا در هر منطقه‌ای مردم سنت‌های متفاوتی دارند، حتی در یک منطقه جغرافیایی با یک تعریف مشخص مانند ایران نیز سنت‌ها با یکدیگر متفاوت هستند.
وی عنوان کرد: بنابراین هنر سنتی از یک سو می‌تواند در دایره دین و هنر مقدس قرار گیرد، یا اینکه وارد این دایره‌ها نشود و جدا بماند، به‌عنوان مثال سبدبافی به عنوان یک هنر در یکی از کشورهای آفریقایی محسوب می‌شود که شاید برای خودشان تقدس داشته باشد و این هنر مرتبط با دین و آیین‌های خاص خودشان باشد اما برای عموم مردم در دنیا جنبه دینی و مقدس ندارد، در حقیقت هنر سنتی می‌تواند همه این موارد را در برگیرد و در عین حال هم می‌تواند هیچ یک از این موارد را دربر نگیرد.
دانشیار گروه معماری دانشگاه آزاد اسلامی مشهد بیان کرد: اگر بخواهیم پدیدار شناسی را به مثابه یک روشی در تحقیقات خود استفاده کنیم دارای پنج مرحله است که در ابتدا باید مطمئن شویم که موضوعی که بنا داریم بررسی کنیم حتما روش پدیدار شناختی روش مناسبی برای بررسی آن باشد، البته همه مسائل و موضوعات را نمی‌توان با روش پدیدارشناسی حل کرد که اگر این امر امکان‌پذیر بود، اصولا روش‌های دیگری به وجود نمی‌آمد، در حقیقت موضوعاتی را می‌توان از طریق پدیدار شناسی حل کرد که پدیده‌ای داشته باشند.
طبسی افزود: به عنوان مثال اگر فردی درصدد باشد که در خصوص نیت واقف، تحقیقی را انجام دهد، قطعا نمی‌تواند در این راستا موفق عمل کند، چرا که نمی‌تواند نیت خوانی کند و یا اینکه نیت فرد نیز دارای پدیده‌ای نیست، اما اگر بخواهد به بررسی نقش اجتماعی واقف بپردازد، می‌تواند موفق عمل کند، زیرا از طریق آنچه که وقف کرده می‌تواند از این روش استفاده کند.
وی اظهار کرد: نحوه طرح مسئله نیز در این راستا بسیار مهم است که باید مسئله را متناسب با پدیدارشناسی طرح کرد، طرح مسئله مبتنی بر ساختارهای دانش است که با تجربه و انجام تحقیقات فراوان این ویژگی به دست می‌آید و در ادامه نیز تنظیم سؤالات هم به همین ترتیب است. همچنین کار دیگری که باید در این راستا انجام داد، جداسازی و ایجاد نگرش متعالی پدیدارشناسی است که در حقیقت باید مفاهیم، موضوعات و پدیدارها را باید از یکدیگر جدا کرد.
این استاد دانشگاه تاکید کرد: در حقیقت این‌ها پدیدارهای یک موضوع هستند که به یکدیگر در هم تنیده‌اند و با توجه به اینکه ما در این راستا با یک موضوع مواجه هستیم و فردی که این پدیده را به وجود آورده به جزئیات آن توجه نداشته است، از این‌رو وظیفه پژوهشگر است که این اجزا و وجوه مختلف را از یکدیگر تفکیک کند، البته در این میان نیز باید دقت کرد که بتوان نگاه متعالی پدیدار شناختی را نیز بر آن استوار ساخت. نمونه‌گیری، انجام مصاحبه، تجزیه و تحلیل داده‌های گردآوری شده و در نهایت هم ارائه نتایج و کاربردها از اقدامات در تحقیقات پدیدار شناختی محسوب می‌شوند.
وی عنوان کرد: اگر بخواهیم مسجد را به‌عنوان یک پدیدار بررسی کنیم، یک روش برای بررسی معماری، روش صورت و معناست، ما اصولا آثار هنری را به دو وجه صورت، شکل و کالبد و وجه معنا، محتوا، مضمون و عملکرد دسته‌بندی می‌کنیم، کالبد معماری برای ما حکم صورت و عملکرد مسجد نیز حکم معنا و محتوا را دارد، البته این یکی از روش‌های تجزیه و تحلیل مسجد است که بسیار هم رواج دارد.
طبسی عنوان کرد: در واقع وقتی می‌خواهیم مسجد را به‌صورت و معنا تجزیه کنیم، کالبد معماری مسجد دارای وجوه متعددی است، به عنوان مثال هندسه یکی از مفاهیمی است که ما در کالبد معماری دنبال می‌کنیم و در حقیقت هرآنچه را که به شکل، فرم، کالبد و صورت مربوط شود در این حوزه قرار می‌گیرد که در این میان می‌توان به مسجد جامع یزد، مسجد جامع گوهرشاد اشاره کرد.
انتهای پیام
