فرهنگ و ادب
تیتر نخست خبرگزاری شبستان؛ آیین های نوروزی نماد حکمرانی در آیین شهریاری ایرانی
تیتر نخست خبرگزاری شبستان؛
یاسر موحدفرد مطرح کرد:
آیین‌های نوروزی نماد حکمرانی جهانی در آیین شهریاری ایرانی
یازدهم فروردین ماه ۱۴۰۰
دبیرکل بنیاد فردوسی با اشاره به اینکه یکی از جشن‌هایی که در شاهنامه فردوسی از آن نام برده شده، آیین نوروز است، گفت: آیین‌های نوروزی نماد حکمرانی جهانی در آیین شهریاری ایرانی است.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری شبستان، توجه به آیین‌های نوروزی و زنده نگه داشتن آنها یک ضرورت انکار ناپذیر برای نسل جوان است، جشن نوروز ایرانی در روایت‌های شاهنامه فردوسی که دانشنامه ۱۰ هزار ساله ایران و جهان است به گونه‌های گوناگون یاد شده است؛ با “یاسر موحدفرد” دبیرکل بنیاد فردوسی و مدیرعامل موسسه فردوسی توسی درباره آیین‌های نوروزی در شاهنامه فردوسی به گفت‌وگو نشسته‌ایم که در زیر می‌آید:
پیدایش جشن نوروز در ایران در آغاز سال خورشیدی برای چه بوده و در هر ماه جشن‌های ایرانی برای چه به وجود آمده‌اند و چه کاربردی در حکمرانی جهانی ایرانیان داشته است؟
آیین شهریاری و فرهنگ پهلوانی، دو دستاورد ارجمند ایرانی برای حکمرانی محلی و فرمانروایی جهانی است؛
نظام‌های کشورداری جهانی بر پایه آیین شهریاری در همه کشورها هنوز مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد؛
نظام محلی مردمی در روستاها و شهرهای ایران بزرگ، توسط پهلوانان به نمایندگی از همه مردمان اداره می‌شده که هم اکنون پشتوانه تاریخی شوراهای شهر و روستا است؛
در این گونه از فرمانروایی، پهلوانان پاسداری از همه قشرهای گوناگون مردم را بر عهده دارند و توده مردمان در کوتاه زمانی با فراخوان پهلوانان، بسیچ شده و یاور شهرهای ایرانی می‌شوند که هم اکنون به بسیج مردمی در ایران و جهان شناخته می‌شود.
مجلس مردمان که از نمایندگان مردم تشکیل می‌شود، شهریاران شهرهای ایرانی را برمی‌گزینند که هم اکنون شهرداران شهرها خوانده می‌شوند که به نظر می‌رسد، مجلس عوام در دنیا از همین گونه مجلس ایرانی الگوبرداری شده باشد و در کشور ایران کنونی در سده پیشین به مجلس شورای ملی یا مجلس شورای اسلامی مشهور شده است.
مجلس مهستان یا بزرگان که نمایندگان طبقه‌های اجتماعی گوناگون شامل کاتوزیان یا روحانیان و نیساریان یا نظامیان و دست‌ورزان یا صنعتگران و برزگران یا کشاورزان و هم‌چنین پزشکان، مهندسان، بازرگانان، هنرمندان و نویسندگان هستند، اداره کلان کشور و برگزیدن فرمانروایان یا شهریاران ایران بزرگ و نیز اداره دیگر کشورهای هم‌سو با ایران که در جهان‌شاهی یا امپراتوری ایران بزرگ بوده‌اند را بر عهده داشته‌اند که از هند و چین و آسیای میانه و حجاز و خاورمیانه تا شرق و جنوب اروپا و شمال آفریقا را در بر می‌گرفته است که همگی زیر نظر فرمانروای فرمانروایان ویا شهریار شهریاران ایران اداره می‌شده است که در دنیای کنونی به آن مجلس سنا یا در کشور کنونی ایران به مجمع تشخیص مصلحت مشهور شده است.
در آیین شهریاری در ۵ روز نخست آغاز سال نوی خورشیدی، نوروز عمومی، ویژه دادگستری همه مردم بوده که میرنوروزی، وظیفه داوری و حل اختلاف مردمان با فرمانروایان را بر عهده می‌گرفته و پس از پایان دادگستری که به داد ستمدیدگان رسیدگی می‌شده، جشن سالانه نوروز در ایوان نوروز یا نوروزگاه برگزار می‌شده است و در ۵ روز دوم آغاز سال نوی خورشیدی که نوروز خصوصی بوده، حل اختلاف مردمان و فرمانروایان به گونه جدا با حضور بزرگان و خویشان با دید و بازدیدها انجام می‌شده و به شادباش این همه کار شایسته، آیین نوروز جشن گرفته می‌شده است.
در آیین شهریاری در هر ماه هم یک روز به دادگستری و دانش‌گستری بر پایه خردورزی و مهرورزی اختصاص داده می‌شده که پس از گسترش داد و دانش و خرد و هنر، جشن گرفته می‌شده است.
بدین روی در گاهشمار ایران باستان هر روز ماه‌های دوازده‌گانه، یک نام داشته و هنگامی که نام روز با نام ماه یکی می‌شده، آن روز جشن عمومی گرفته می‌شده که این روز هم در پردیس‌ها یا باغ‌های ایرانی، پس از دادگستری، جشن‌های ماهانه ایرانی برپا می‌شده است؛
فهرست جشن‌های ماهانه ایرانی:
۱- روز هرمز؛ یکم ماه (روز نخست هفته نخست) + ماه فروردین = جشن نوروزگان
۲- روز بهمن؛ دوم ماه + ماه بهمن = جشن بهمن‌گان
۳- روز اردی‌بهشت؛ سوم ماه + ماه اردی‌بهشت = جشن اردی‌بهشت‌گان
۴- روز شهریور؛ چهارم ماه + ماه شهریور = جشن شهریورگان
۵- روز اسپندارمذ؛ پنجم ماه + ماه اسپند (اسفند) = جشن اسپندارمذگان
۶- روز خرداد؛ ششم ماه + ماه خرداد = جشن خردادگان
۷- روز اَمرداد؛ هفتم ماه + ماه اَمرداد (که به اشتباه مرداد گفته می‌شود) = جشن اَمردادگان
۸- روز دی به آذر؛ هشتم ماه (روز نخست هفته دوم) + ماه دی = جشن دی‌گان نخست /
روز دی به مهر؛ پانزدهم ماه (روز نخست هفته سوم) + ماه دی = جشن دی‌گان دوم /
روز دی به دین؛ بیست و سوم ماه (روز نخست هفته چهارم) + ماه دی = جشن دی‌گان سوم
۹- روز آذر؛ نهم ماه + ماه آذر = جشن آذرگان
۱۰- روز آبان؛ دهم ماه + ماه آبان = جشن آبان‌گان
۱۱- روز تیر؛ سیزدهم ماه + ماه تیر = جشن تیرگان
۱۲- روز مهر؛ شانزدهم ماه + ماه مهر = جشن مهرگان
شاهنامه فردوسی، میراث غنی فرهنگ ایرانی است در این کتاب بزرگ چگونه به آیین‌های ایرانی مانند نوروز پرداخته شده است؟
جشن نوروز ایرانی در روایت‌های شاهنامه فردوسی که دانشنامه ۱۰ هزار ساله ایران و جهان است به گونه‌های گوناگون یاد شده است؛
آغاز هر پادشاهی از نخستین پادشاه ایران و جهان، کیومرث در روز نخست سال انجام می‌شده اما پدید آمدن جشن نوروز ایرانی از سوی جمشید پیشدادی، چهارمین پادشاه این سلسله تاریخی، پس از چند سده گسترش دانش و پرورش آدمیان و جانداران انجام گرفته است؛
جمشید شاه با فر کیانی فرمان داد تا تختی شکوهمند با گوهرهای فراوان بسازند و نمایندگان کشورهای گوناگون جهان را به سوی خویش فراخواند، همگان با دیدن تخت و بخت جمشید، شگفت زده شدند؛
بزرگان جهان با پیشکش‌هایی در برابر جمشید، گوهر افشاندند و این روز را که آغازین روز از آغازین ماه سال بود را جشن گرفتند و آن روز را نوروز خواندند؛
بدین روی جشن نوروز در سرِ سالِ نویِ خورشیدی که روز هرمز پیروز، روز نخست فروردین ماه است، همه ساله گرامی داشته شد؛
در آغاز هر سال آسایش تن از رنج و آرامش دل از کین، آرزوی مردمان شد و بزرگان با شادی جای جای جهان را آراسته کردند و با نوشیدنی‌های گوارا و با خنیاگری و رامشگری و هنر موسیقی همگان را به این جشن فراخواندند.
جشن نوروز فرخنده از همان روزگاران و از همان خسروان برای‌مان به یادگار ماند.
به جمشید بر، گوهر افشاندند
مر آن روز را روز نو خواندند
سر سالِ نو، هرمزِ فروَدین
بیاسوده از رنجِ تن، دل زِ کین
یادکرد حکیم فردوسی توسی از نوروز ایرانی و سفارش به پاسداری از نوروز و جشن‌ها و ادب‌ها و رسم‌های ملی ایران در شاهنامه یاد شده است.
بیارید این آتش زردشت
بگیرد همان زند و اوستا به مشت
نگه دارد این فال، جشن سده
همان فر نوروز و آتشکده
همان اورمزد و مه و روز مهر
بشوید به آب خرد، جان و چهر
کند تازه آیین لهراسبی
بماند کین دین گشتاسبی
یکی از جشن‌هایی که در شاهنامه فردوسی از آن نام برده شده، آیین نوروز است.
حکیم فردوسی توسی، هر روز و صبحگاه را هم نوروز دانسته است.
دلم بر همه کام پیروز کرد
که بر من شب تیره نوروز کرد
حکیم توس برترین دعاهای آغاز سال نوی خورشیدی را برای ایرانیان به یادگار گذاشته است.
همه ساله بخت تو پیروز باد
شبان سیه بر تو نوروز باد
آیا برگزاری آیین نوروز در کشورهای گوناگون، نشانی از تاثیر تمدن پارس و فرهنگ ایران در جهان است؟
جشن نوروز از مهم‌ترین آیین‌هایی است که از سالیانی دور در میان ایرانیان و پارسیان فلات ایران رایج بوده و به یادگار مانده است.
امروزه همه قوم‌های پارسی و آریایی، نوروز را بر همه جشن‌ها برتری می‌دهند.
گستره جشن نوروز امروزه در بسیاری از سرزمین‌های پارسی برقرار است: کشورهای ایران، افغانستان، ازبکستان، تاجیکستان، ترکمنستان، آذربایجان، ارمنستان، کردستان، سوریه، ترکیه و عراق و شهروندان هم‌اینان در جای جای قاره‌های گوناگون آسیا، اروپا، آمریکا، آفریقا و اقیانوسیه برای شادی و سرور در هنگام نوروز جشن می‌گیرند.
نوروز جشن باستانی ایرانی که بسیاری از کشورها و ملت‌های جهان آن را جشن می‌گیرند در مجمع عمومی سازمان ملل متحد در ۴ اسفند ۱۳۸۸ برابر با ۲۳ فوریه ۲۰۱۰ با تصویب قطعنامه‌ای روز ۲۱ مارس برابر با یکم فروردین را در چهارچوب مادهٔ ۴۹ و با نام فرهنگ صلح به عنوان روز جهانی نوروز به تصویب رسانده و در تقویم خود جای داده است، طی این اقدام که برای نخستین‌بار در تاریخ این سازمان صورت گرفت، نوروز ایرانی به‌عنوان یک رویداد جهانی به رسمیت شناخته شد.
قطعنامه نوروز به ابتکار نمایندگی ایران در سازمان ملل متحد و با همکاری جمهوری آذربایجان، افغانستان، تاجیکستان، ترکیه، ترکمنستان، قزاقستان و قرقیزستان آماده و به مجمع عمومی سازمان ملل ارائه شد، ضمن اینکه ۳ کشور هند، آلبانی و مقدونیه نیز در روز رای‌گیری به کشورهای تهیه‌کننده این قطعنامه پیوستند.
در اطلاعیه دفتر روابط عمومی مجمع عمومی سازمان ملل آمده‌است که امروزه بیش از ۳۰۰ میلیون نفر در ایران، افغانستان، تاجیکستان، جمهوری آذربایجان و دیگر کشورهای آسیای میانه، قفقاز، بالکان، حوزه دریای سیاه و خاورمیانه، آغاز فصل بهار را با سنت باستانی نوروز که تاکیدی است بر زندگی در هماهنگی و تعادل با طبیعت، جشن می‌گیرند.
در متن به تصویب رسیده در مجمع عمومی سازمان ملل، نوروز، جشنی با ریشه ایرانی که پیشینه‌ای چندین هزار ساله دارد، توصیف شده است.
پیشتر و در تاریخ ۸ مهر همین سال آیین نوروز به عنوان میراث فرهنگی و معنوی بشری در سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد، یونسکو به ثبت رسیده بود.
در سال ۲۰۱۰ سازمان ملل، جشن نوروز را با نوشتار جهانی Nowruz در یونسکو ثبت کرد و هم اکنون از سوی بیش از ۳۰۰ میلیون تن جشن گرفته می‌شود!
جدول میزان تعطیلی جشن نوروز در کشورهای گوناگون:
ایران: ۴ روز رسمی (۱۳ روز برای مرکزهای آموزشی)
جمهوری آذربایجان: ۵ روز
تاجیکستان: ۴ روز
قزاقستان: ۴ روز
ترکمنستان: ۲ روز
قرقیزستان: ۱ روز
ازبکستان: ۱ روز
افغانستان: ۱ روز
کردستان عراق: ۱ روز
کوزوو: ۱ روز
آلبانی: ۱ روز
مغولستان – استان بایان اولغی: ۱ روز
روسیه – استان‌های تاتارستان، باشقیرستان، داغستان، کاباردینو – بالکاریا: ۱ روز
در بسیاری از کشورها هم با وجود تعطیل نبودن نوروز، مردم آن را جشن می‌گیرند:
چین – استان سینگ کیانگ، هندوستان، پاکستان، عراق، سوریه، ترکیه، ارمنستان، گرجستان، مقدونیه؛
ایرانیان و پارسی گویان سراسر جهان هم به ویژه در کشورهای آمریکا، کانادا، استرالیا و کشورهای اروپایی و آسیایی دیگر هم نوروز را جشن می‌گیرند؛
نوروز در کشورهای دیگر جهان از جمله ژاپن، مصر، زنگبار و بلغارستان هم جشن گرفته می‌شود.
چگونه می‌توان با الهام از شاهنامه فردوسی نسل جوان را با فرهنگ ایرانی بیشتر آشنا کرد؟
دانشنامه شاهنامه فردوسی، می‌تواند ۱۵۰۰ ریشه زبان فارسی را به درستی به جوانان بیاموزد؛ اگر جوانان متوجه شوند که با پاسداشت زبان فارسی، می‌توانند با همه زبان‌های آریایی به ویژه زبان‌های کشورهای آسیایی و اروپایی آشنایی دقیقی پیدا کنند و به درستی ترجمه‌های همه زبان‌های زنده دنیا را بیاموزند، شاهنامه برای‌شان کاربردی می‌شود و نیاز به شاهنامه خوانی را بیشتر احساس می‌کنند.
اگر جوانان ایران و جهان، بدانند شاهنامه فردوسی، پیشینه همه دانش‌ها، آیین‌ها، هنرها، ورزش‌ها و آموزه‌های اخلاقی، دینی و حکمی را برای همگان به یادگار گذاشته است، همه جهانیان به شاهنامه پژوهی و فردوسی شناسی روی می‌آورند؛
اگر اندیشمندان، هنرمندان، نویسندگان، ورزشکاران بدانند که بسیاری از آموزه‌های ادبی و هنری و بزمی و رزمی در شاهنامه فردوسی نهفته است که نیاز به بازیابی دارد همگی به هنرهای شاهنامه‌ای اقبال پیدا می‌کنند.
اگر سیاست‌مداران و حکمرانان ایران و جهان، آگاهی یابند که آیین شهریاری و فرهنگ پهلوانی می‌توانند مدیریت محلی، ملی و جهانی را به آنان بیاموزد؛ برای تعامل بهتر جهانی در سازمان ملل متحد و سازمان جهانی یونسکو، مدل مجلس‌ها و دولت‌های خود را بر پایه الگوی‌های شاهنامه‌ای ترسیم می‌کنند؛
چه آن‌که گونه‌های گوناگون فرمانروایی و شهریاری و نیز نبرد و جنگ و هم‌چنین صلح و آشتی ملی و جهانی در این بزرگ‌نامه درج شده است که نیاز به بازآفرینی دارد.
اگر دین‌مداران و حکیمان ایران و جهان به راستی به ارزش‌های شاهنامه فردوسی پی ببرند برای گفت‌وگوی دین‌ها و تمدن‌ها به این کتاب سترگ معرفتی و اخلاقی و حکمی گرایش پیدا می‌کنند تا نیایش‌های پروردگار جهان و ستایش‌های مردمان قوم‌های گوناگون جهان و حتی قانون‌های پاسداشت جانداران و گیاهان را از این منظومه جهانی بازآموزی می‌کردند.
بنیاد فردوسی و موسسه فردوسی توسی برای پاسداشت آیین‌های ایرانی در سال نو چه برنامه‌هایی دارند؟
بنیاد فردوسی و موسسه فردوسی توسی به عنوان دو بازوی پژوهشی و آموزشی ایرانی در سال ۱۴۰۰ و در آستانه سده پانزدهم خورشیدی با دو دهه تجربه مدیریت فرهنگی، هنری، آموزشی و پژوهشی با برنامه‌های علمی نوآیین فعالیت‌های نوینی را طراحی کرده است؛
طراحی دوره‌های نوین هنرهای شاهنامه‌ای به گونه مجازی که شامل دوره‌های سنتی از هنر نقالی و شاهنامه خوانی، شعر، داستان‌نویسی و واژه‌شناسی شاهنامه‌ای تا هنر نگارگری و نقاشی و خوشنویسی و نقاشی خط شاهنامه‌ای و هنرهای مدرن از بازیگری علمی و تجربی شاهنامه‌ای تا مجری‌گری، گویندگی و خبرنگاری شاهنامه‌ای و هم‌چنین فتوکلاژ و فتومونتاژ و عکاسی و ویدئو آرت شاهنامه‌ای است؛
این دوره‌هایی که برای نخستین بار در ایران و جهان، طراحی و اجرایی خواهد شد با همکاری دانشگاه پیام نور، موسسه فرهنگی هنری پژوهشی صبای فرهنگستان هنر و موسسه فردوسی توسی پس از آیین نوروز امسال با فراخوانی آغاز به کار خواهد کرد.
پس از تجربه موفق فعالیت رسانه‌ای هنری ادبی پایگاه خبری شاهنامه، دو پایگاه اینترنتی دیگر با نام‌های پایگاه آموزشی توس پدیا و پایگاه آیین شهریاری به زودی فعال سازی خواهد شد.
شانزدهمین بزرگداشت حکیم فردوسی و پاسداشت زبان فارسی هم امسال به گونه مجازی و آموزشی برگزار می‌شود و آخرین رویداد سال ۱۴۰۰ در ایران و جهان، می‌تواند دوازدهمین سالگرد هزاره شاهنامه فردوسی باشد که از سوی بنیاد فردوسی به نمایندگی از ایران در یونسکو به ثبت جهانی رسیده است.
نگارش کتاب ۳۶۵ روز با شاهنامه فردوسی ویژه جوانان و بزرگسالان و کتاب شاهنامک ویژه کودکان و نوجوانان به گونه داستان‌های کوتاه با سرفصل‌های نوین از سوی نشر پازینه به زیور چاپ آراسته خواهد شد.
آماده سازی داستان‌های مصور شاهنامه فردوسی هم از دیگر فعالیت‌های پژوهشی هنری امسال خواهد بود.
نهادهای متولی فرهنگ چگونه می‌توانند فرهنگ نوروزی و آموزه‌های اخلاقی شاهنامه‌ای را بیشتر گسترش دهند؟
در سالی که گذشت به بهانه گسترش ویروس کرونا، عملا هیچ فعالیت در خوری در حوزه گسترش فرهنگ، هنر و تمدن ایرانی اسلامی در داخل و خارج کشور از سوی نهادهای فرهنگی ایرانی برگزار نشد؛
اگرچه در سال‌های پیشین هم هیچ‌گاه بودجه‌ای به بنیاد فردوسی، موسسه فردوسی توسی و پایگاه خبری شاهنامه اعطاء نشده است؛
شایسته است کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی، سازمان مدیریت و برنامه ریزی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، وزارت آموزش و پرورش، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، سازمان صدا و سیما، حوزه هنری، فرهنگستان هنر، فرهنگستان زبان و ادب فارسی، بنیاد سعدی، بنیاد فارابی، بنیاد رودکی، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و رایزنی‌های فرهنگی ایران در دیگر کشورهای جهان، هم‌چنین دانشگاه‌ها و مرکزهای فرهنگی، هنری آموزشی، پژوهشی و ورزشی و دیگر نهادهای متولی فرهنگ، هنر و ادب ایران با اختصاص بودجه مناسب برای راهبری پژوهشی و آموزشی و انجام طرح‌های فرهنگی هنری گسترده در زمینه پاسداشت مفاخر ایرانی و اثرهای فاخر زبان فارسی حمایت کنند و به یاری موسسه‌های فرهنگی، هنری، پژوهشی و آموزشی هم‌چون بنیاد فردوسی، موسسه فردوسی توسی، پایگاه خبری شاهنامه، پایگاه آموزشی توس پدیا و پایگاه آیین شهریاری از نظر مالی و معنوی پشتیبانی داشته باشند و همکاری اجرایی جدی برای جبران چند دهه کم کاری فرهنگی به ویژه در حوزه فردوسی شناسی داشته باشند.
