همایش جهانی شاهنامه فردوسی
راز ماندگاری زبان فارسی
به میزبانی خانه فرهنگ ایران در لاهور پاکستان
با حضور شاهنامه پژوهان هشت کشور جهان؛
استادان فردوسی شناس ایران، پاکستان، تاجیکستان، افغانستان، ازبکستان، قزاقستان، ترکیه و انگلستان
به گزارش اختصاصی پایگاه خبری شاهنامه؛
به مناسبت سالروز پاسداشت زبان فارسی و بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی، دوشنبه به تاریخ ۲۷ اردی بهشت ۱۴۰۰ از ساعت ۱۱ صبح (به وقت پاکستان) نشست مجازی شاهنامه فردوسی؛ راز جاودانگی زبان فارسی با حضور فردوسی شناسان، استادان دانشگاه‌ها و پژوهشگران کشورهای ایران، ترکیه، تاجیکستان، افغانستان، قزاقستان، انگلستان، ازبکستان، پاکستان برگزار شد و شرکت کنندگان از شاهنامه به عنوان گنجینه‌ای سرشار از حکمت تمدن و فرهنگ و پیوند دهنده ملل در عصر حاضر یاد کردند.
در این نشست مجازی محمد یعقوب یسنا؛ شاهنامه پژوه، اسطوره شناسی، نظریه پرداز و داستان نویس از افغانستان، پروفسور دکتر محمد ناصر؛ رئیس گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پنجاب پاکستان، پروفسور نعمت یلدریم؛ رییس گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اتاتورک از ترکیه، مهندس یاسر موحدفرد؛ دبیرکل بنیاد فردوسی و مدیرعامل موسسه فردوسی توسی ایران، مرشد عباس بهمنش؛ مدرس هنر نقالی در دانشگاه پیام نور ایران، جعفر روناس وابسته فرهنگی و مسوول خانه فرهنگ سرکنسولگری ایران، دکتر تاجی زاده شریف غیب اله؛ استاد کرسی ادبیات کلاسیک تاجیکی دانشگاه خجند تاجیکستان، خانم جیمی کامستاک – اسکیپ؛ دانشجوی دکتری در دانشگاه لایدین (هلند) از کشور انگلیس، محمدرضا ناظری؛ سرکنسول خانه فرهنگ ایران، عالیه قمبربکوا؛ دانشیار گروه خاورمیانه و آسیای جنوبی دانشگده شرق شناسی دانشگاه فارابی از قزاقستان، پروفسور حمید جاون حامدی؛ استاد زبان و ادبیات ازبکی دانشگاه تاشکند از ازبکستان، الهام حدادی؛ کارشناس معاونت امور بین‌الملل بنیاد سعدی ایران از دیگر شرکت کنندگان در این نشست مجازی بودند.
پس از قرائت قرآن کریم، مرشد عباس بهمنش؛ مدرس هنر نقالی در دانشگاه پیام نور از ایران اشعاری حماسی از شاهنامه را با کلامی آهنگین و بیانی گرم روایت کرد.
جعفر روناس؛ وابسته فرهنگی و مسوول خانه فرهنگ سرکنسولگری ایران در لاهور، احیای زبان فارسی و تاریخ گذشته ایران باستان را مدیون حکیم ابوالقاسم فردوسی دانست و گفت: در واقع فردوسی با درایت، فرهنگ ایران پیش از اسلام را با فرهنگ ایران پس از اسلام پیوند داد و از آیین‌های ایران باستان در سرایش شاهنامه بهره برد. فردوسی از طبقه دهقان بود که از طبقات اجتماعی بالای آن روزگار بود به همین دلیل با فرهنگ و آیین‌های باستان ایران آشنایی داشت که این دانش جهان‌بینی شعری او را پرورش داد.
وی با بیان اینکه در آن دوران زمینه برای اوج خردورزی و دانش‌مداری در شاهنامه آماده بود خاطرنشان کرد: شاعر پارسی گوی ایرانی، بسیار آزاداندیش و نکته‌سنج در رویدادهای گذشته و حال بود، نجابت گفتار و پاکی سخنش زبانزد است و حتی واژه‌ای که زننده و ناسزا باشد به کار نبرد تا برای همیشه مطالب گزیده‌اش در یاد ایرانیان زنده بماند.
محمدرضا ناظری؛ سرکنسول ایران در لاهور، شاهنامه را شاهکار ادبی و هنری بی نظیر جهان دانست و گفت: این اثر جهانی پر از حکمت، دانش، اخلاق و پندهای مختلف برای همزیستی مسالمت آمیز و تهییج غرور و افتخار انسانی است.
وی اثرات شاهنامه فردوسی را در دیگر ادب‌های جهان عمیق توصیف کرد و گفت: در شبه قاره زبان و ادبیات فارسی آمیخته با فرهنگ و تمام شئونات زندگی انسان‌هاست که سرود ملی پاکستان نمونه بارز آن است.
ناظری افزود: در جریان تحولات ورویدادهای مهم فرهنگی و اجتماعی در ایران قرن حاضر نیز، وامدار شاهکار ابولقاسم فردوسی هستیم مثلا در دفاع مقدس هشت ساله، اشعار و سروده های بسیار زیادی از این حکیم بزرگوار توسط هنرمندان و نقالان رونمایی شد.
عالیه قمبربکوا؛ دانشیار گروه خاورمیانه و آسیای جنوبی دانشکده شرق شناسی دانشگاه فارابی از قزاقستان با بیان اینکه ۲۵ هزار بیت شاهنامه مربوط به ایران و توران است گفت: رمز ماندگاری شاهنامه در طول یک هزار سال گذشته دارا بودن رمزها و پیام‌هایی است که باید توسط اندیشمندان رمزگشایی شود.
وی با بیان شخصیت‌های شاهنامه از جمله رستم و افراسیاب کی‌خسرو و اسفندیار گفت: هر جا سخن از رستم می‌آید نام افراسیاب نیز در کنار آن دیده می‌شود اما سوالی که مطرح است این است که چرا مرگ رستم پهلوان ایرانی همانند دیگر پهلوانان در میدان جنگ رقم نخورد. وی به دست برادرش کشته شد که به نظر من پیام فردوسی این است که دشمن درونی خطرناک‌تر از دشمن بیرونی است.
استاد قزاقستانی در ادامه نتیجه گیری کرد: کی‌خسرو پس از اینکه افراسیاب دشمنی اصلی ایرانی‌ها را کشت از تخت و تاج کناره‌گیری کرد تا به حاکمان در طول تاریخ بگوید اگر به اهداف حکومت مداری خود رسیدند می‌توانند قدرت را به صورت مسالمت آمیز به فردی لایق واگذار کنید تا کشور در مسیر آرامش و پیشرفت به حرکت خود ادامه دهد.
پروفسور حمید جاون حامدی؛ استاد زبان و ادبیات ازبکی دانشگاه تاشکند از ازبکستان نیز به جایگاه شاهنامه در آسیای میانه اشاره کرد و گفت: بسیاری از نویسندگان و ادیبان مانند حسن محمد خوارزمی داستان های و قصه های خود را از شاهنامه وام گرفتند و از آن الگو بردار کردند. برخی از ادیبان داستان های شاهنامه از جمله داستان‌های مرتبط به سیاوش را به ترکی و ازبکی ترجمه کرده‌اند.
وی با بیان اینکه نور محمد بخاری شاهنامه را در قرن هفدهم به زبان ازبکی ترجمه کرد، افزود: بخاری شاهنامه را به صورت نثر روان و کتاب عامیانه خلق کرد تا برای خواننده قابل فهم باشد.
پروفسور حمید جاون حامدی در ادامه افزود: البته محمد یعقوب یارکندی و شاه هجران نیز در قرن هجدم شاهنامه را به زبان‌های ترکی و ازبکی به نظم و نثر ساده ترجمه کردند که این ترجمه نسبت به ترجمه‌های قبلی کاملتر و قابل استناد تر می باشند. در قرن نوزدهم هم شاهنامه به زبان ازبکی و ترکی از سوی برخی ادیبان ترجمه شد.
پروفسور دکتر محمد ناصر؛ رییس گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پنجاب از پاکستان، ابوالقاسم فردودسی را احیاگر زبان فارسی از سراشیبی و زوال و همچنین هویت بخشی به ایرانیان دانست و گفت: فردوسی مانند استوره‌های افسانه‌ای بدون ترس و واهمه از بداندیشان و بدخواهان روزگار، یک تنه و تنها وارد میدان فرهنگ و ادب شد و همه را مبهوت توانایی و مهارت سخن سرایی خود کرد.
وی با بیان اینکه بسیاری از پژوهشگران در زمینه ادبیات وی را همتای هومر شاعر معروف و باستانی یونان می دانند گفت: فردوسی پیوند دهنده فرهنگ ایرانی پیش از اسلام با فرهنگ ایرانی و پس از اسلام بوده است و بدین‌سان تمدن باستانی را عزیز تر از جان نگاه داشت.
وی به نقل از مقام معظم رهبری گفت: فردوسی خدای سخن است اون زبان مستحکم و استواری دارد و واقعا پدر فارسی امروز است.
دکتر ناجی زاده شریف غیب اله استاد کرسی ادبیات کلاسیک تاجیکی دانشگاه خجند از تاجیکستان به ابتکارات فردوسی در گزینش صفت های شاعرانه در شاهنامه پرداخت و گفت: فردوسی در بیان سخن و رسانیدن پیام، تغییراتی را در قاعده کلی طرز بیان در زبان شعر بوجود آورد. در برخی موارد جای توصیف شونده و موصوف را جابجا می کند مثلا به جای استفاده از لب پرخنده از پرخنده لب استفاده کرده است.
وی گفت: در جاهایی دیگر از شاهنامه توصیف و صفت نیز جابجای شده است. فردوسی همچنین در بیت اول به موصوف پرداخته و در بیت دیگر صفت های آن را برگزیده است. روح بخشی به موصوف بی جان نیز از دیگر خصوصیات شاهنامه می‌باشد.
این پژوهشگر ادبی در ادامه خاطرنشان کرد: فردوسی در خلق اثر ادبی خود درگیر جریان های تاریخی بوده است به نحوی که با واژه گزینی‌ها و تغییرها در ساختار شعر و نحوه بیان، به خوبی توانسته است خواننده و علاقه‌مند به تاریخ را مدهوش ذوق ادبی خود کند.
مهندس یاسر موحدفرد؛ دبیرکل بنیاد فردوسی و مدیرعامل موسسه فردوسی توسی از ایران با اشاره به برخی از دستاوردهای بنیاد فردوسی در عرصه بین‌المللی گفت: شاهنامه خوانی و نقالی که می‌رفت در عصر مدرن و ارتباطات دیجیتالی به ورطه فراموشی سپرده شود بار دیگر با کوشش بنیاد فردوسی ضمن ثبت در یونسکو به نام ایران بار دیگر احیاء شد. آیین‌های پهلوانی و زورخانه‌ای مانند مرشد خوانی که همیشه شاهنامه خوانی را در برداشته است آن هم به ثبت جهانی رسید. در سال ۲۰۱۷ هم آیین چوگان با روایتگری شاهنامه فردوسی و موسیقی سنتی ایرانی نیز ثبت جهانی شد.
وی گفت: امسال نیز در دانشگاه پیام نور تدریس شاهنامه آغاز شده است که این دوره‌ها در سراسر دنیا مورد استقبال قرار گرفته است.
دبیرکل بنیاد فرودوسی در ادامه با بیان اینکه شاهنامه فردوسی میراث مشترک همه کشورهای جهان است خاطر نشان کرد: بنیاد فردوسی در سال های اخیر مقاله‌های استادان زبان فارسی در حوزه شاهنامه را منتشر کرده است و همچنین شاهنامه با دو زبان روان کودکانه و بزرگسالانه به صورت کوتاه نگاشته شده است که این متون در دانشگاه پیام نور و فرهنگ‌سراهای ایران به صورت مجازی آموزش داده می‌شوند.
خانم جیمی کامستاک – اسکیپ؛ دانشجوی دکتری در دانشگاه لایدین (هلند) از کشور انگلستان، وسعت جغرافیایی اهمیت شاهنامه را بسیار بزرگتر از ایران امروزی دانست و گفت: اگر بگوییم شاهنامه حماسه ملی مختص ایرانیان است در اشتباه هستیم زیرا شاهنامه را نمی توانیم در جغرافیا خلاصه و محدود کرد.
وی با بیان اینکه تاریخ شناسان هنر، سرچشمه نگارگری شاهنامه را در منطقه پنج کنت (در حدفاصل ازبکستان و تاجیکستان کنونی) و قبل از اسلام یافته‌اند گفت: در این منطقه آثار باستانی به صورت هنر نگارگری قبل از ظهور اسلام یافت شده است که در آن جنگ بین ایران و توران به تصویر کشیده شده است.
این محقق انگلیسی با اشاره به نگهداری نسخ خطی باستانی داستان رستم با دیو به خط سغدی در موزه بریتانیا گفت: به نظر می‌رسد که فردوسی داستان های اسطوره‌ای خود را از این منطقه گردآوری کرده و سپس آنها به نظم درآورده است.
جیمی کامستاک با بیان اینکه سلجوقیان فکر می‌کردند که از نسل افراسیاب هستند بنابراین بر هویت تورانی خود تاکید می‌کردند خاطر نشان کرد: غزنویان جون خود را وارثان ساسانی می‌دانستند بیشتر خود را ایرانی می‌دانستند اما متاسفانه هیچ نسخ خطی از شاهنامه در دوران غزنوی یافت نشده است اما آثار شاهنامه در کاشی‌کاری‌ها و سفال‌های آن دوران باقی مانده است. پژوهشگر انگلیسی در ادامه افزود: اولین نسخ خطی شاهنامه دویست سال بعد از فوت ابوالقاسم فردوسی به رشته تحریر درآمد و در زمان ایلخانیان نیز اولین نگارگری شاهنامه به وجود آمد.
محمد یعقوب یسنا؛ شاهنامه پژوه، اسطوره شناسی، نظریه پرداز و داستان نویس از افغانستان با اشاره به چشم انداز زبانی، ادبی، معرفتی و فرهنگی شاهنامه گفت: این اثر فاخر ادبی را باید به حوزه ایران فرهنگی که جغرافیای آن در شاهنامه فردوسی آمده است ربط داد.
وی به آغاز سنت شاهنامه نویسی در دوره سامانیان پرداخت و گفت: فردوسی با اقتباس از محیط آن زمان نگارش شاهنامه را قبل از تسلط محمود غزنوی بر سامانیان آغاز کرده بود. حکیم فردوسی در حقیقت گفتمان فرهنگی و زبان فارسی را که به مرور زمان رو فراموشی بود دوباره احیاء کرد.
اسطوره شناس افغان؛ منشاء شاهنامه و دیگر آثار دانشمندان و شعرا مانند ابوعلی سینا، مولانا رومی و سعدی را ایران فرهنگی بین سیحون و جیحون تا رود دجله و فرات خواند و گفت: به گفته خود فردوسی داستان‌های شاهنامه را وی خلق نکرده بلکه روایت‌های گذشته را به صورت اثر گرانسنگ ادبی گردآوری کرده است.
وی تصریح کرد: چند صد سال پس از حمله اعراب مسلمان، ایران دچار از خود بیگانگی شد. فردوسی با خلق اثر ارزشمند شاهنامه، تاریخ و فرهنگ گذشته ایران را دوباره زنده کرد.
الهام حدادی؛ کارشناس معاونت امور بین الملل بنیاد سعدی ایران نیز در نوبت سخنرانی خود به راز جاودانگی شاهنامه فردوسی پرداخت و گفت: باتوجه به اینکه قهرمانان تجسم آرمان‌های بشری هستند فردوسی توانست با ساخت و پردازش الگوی قهرمان شاهکار شاهنامه را تخلیق کند.
وی با بیان اقدام غرب در خلق قهرمانان با استفاده از شرکت‌های فیلم سازی برای نسل جوان گفت: فردوسی هزار سال پیش با خلق قهرمانانی مانند رستم و زال و سهراب و اسفندیار و سیاوش و کیومرث جمشید و کاوه اهنگر برای فارسی زبانان روش درست زیستن را به ایرانیان آموخت.
پروفسور نعمت یلدریم؛ رییس گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اتاتورک از ترکیه به اهمیت خرد در شاهنامه پرداخت و گفت: ابوالقاسم فردوسی هر جا که که توانسته از بزرگداشت خرد و دانش دریغ نکرده و از آن به نیکی یاد کرده و آن را نه تنها مایه رستگاری انسان ها دانسته است بلکه آن را سرچشمه همه خوبی‌ها و نعمت بزرگ الهی قلمداد کرده است.
وی که مترجم ۳۵ هزار بیت از شاهنامه به زبان ترکیه است در ادامه با اشاره به اهمیت این اثر فاخر در اناطولی و ترکیه امروزی گفت: سلجوقیان که خود از فرهنگ ایرانی تاثیر زیادی گرفته بودند زبان فارسی را پاس می داشتند. ترکان عثمانی نیز برای بالا بردن روحیه جنگ آوران از شاهنامه استفاده می‌کردند بعدها شاعران ترک نیز تحت تاثیر شاهنامه فردوسی، شاهنامه‌هایی به زبان ترکیه و حتی به زبان فارسی سروده اند.
وی در پایان گفت: در چهار سال گذشته در سه نوبت ۹ هزار جلد شاهنامه ترجمه شده به زبان ترکیه به چاپ رسیده است و به دلیل استقبال بی‌نظیر مردم ترکیه از شاهنامه امید می‌رود چاپ مجدد این اثر ارزشمند طی سال‌های آینده نیز هم‌چنان ادامه داشته باشد.
این نشست مجازی به طور زنده از شبکه‌های مجازی نمایندگی برای عموم نمایش داده شد.
.
