آمادگی بنیاد فردوسی برای ثبت جهانی هنر نگارگری قهوه‌خانه‌ای
به نقل از پایگاه خبری تحلیلی خبر طلایی
نقد تحلیلی: مهندس یاسر موحدفرد
دبیرکل بنیاد فردوسی، مدیرعامل موسسه فردوسی توسی و مدیرمسوول پایگاه خبری شاهنامه‌نیوز
تیتر نخست پایگاه خبری تحلیلی خبر طلایی
۲۰ فروردین ماه ۱۴۰۰
در پی خبری در تاریخ ۹ فروردین ۱۴۰۱ با نام نمایشگاه و کارگاه آموزشی پرده‌کشی و نقاشی قهوه‌خانه‌ای در نوروزگاه پارک ملت تهران؛ هنر پرده‌کشی، اساس و بنیان هنر پرده‌خوانی و نقالی است که از سوی پایگاه خبری خبر طلایی بازنشر یافته است در زمینه ثبت جهانی هنر نقالی و هنر نگارگری قهوه‌خانه‌ای مطلبی درج شده که همراه با کاستی‌های فراوان نگاشته شده است.
با اندک جست‌وجو در پایگاه‌های رسمی، خواهید دید ثبت جهانی هنر نقالی و شاهنامه‌خوانی، نیای نمایش ایرانی این گونه بازشناسی شده است:
تدوین پرونده ثبت جهانی نقالی با همکاری سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، بنیاد فردوسی، خانه تئاتر و مرکز هنرهای نمایشی کشور ایران انجام پذیرفته است. ثبت پرونده «نقالی» در ششمین اجلاس میراث معنوی ناملموس یونسکو در تاریخ ۲۷ نوامبر ۲۰۱۱ (برابر با ۲۹ آبان ۱۳۹۰) به ثبت جهانی رسیده است.
درباره چهره‌های برتر نقاشی قهوه‌خانه‌ای، نام بزرگان این هنر سنتی ایرانی در معرض خطر نابودی هم در آن نوشته برده نشده است؛
در حالی‌که نوشته‌های فراوانی از پیشینه این هنر وجود دارد که باید گفت با چند نمایشگاه و چند کارگاه آموزشی کوچک و کوتاه زمان آشنایی با هنر نقاشی ایرانی، آن هم بدون حضور چهره‌های نامدار این هنر سنتی، نمی‌توان این هنر در معرض نابودی را زنده ساخت و زنده ساختن این هنر سنتی و بومی، نیاز به عزمی ملی و فراملی دارد که بنیاد فردوسی با دارا بودن همکاری‌های فراوان در ثبت‌های جهانی ایرانی می‌تواند یاریگر رسمی ایران در زمینه ثبت جهانی هنر نگارگری قهوه‌خانه‌ای باشد؛
از جمله ثبت‌های جهانی انجام شده مرتبط با همکاری نهادهای فرهنگی، کمیسیون ملی یونسکو و بنیاد فردوسی می‌توان به: هزاره پایان سرایش شاهنامه فردوسی، هنر نقالی، آیین‌های پهلوانی و زورخانه‌ای، آیین چوگان، شهرهای یادگیرنده و خلاق ادبی مشهد و شیراز در سازمان جهانی یونسکو به نام ایران اشاره داشت.
وضعیت نگارگری قهوه‌خانه‌ای در ایران در معرض خطر است و هیچ گونه پشتیبانی از آن، چه در سطح ملی و چه در سطح جهانی صورت نپذیرفته است.
پیشینه اعلام شده ویژه نگارگری ایرانی و سبک قهوه‌خانه‌ای هم در آن نوشته به درستی نبوده و نیست؛
بزرگان هم‌روزگار نگارگری قهوه‌خانه‌ای از نقاشی‌های ایرانی هم به درستی نام برده نشده ویا در آن نمایشگاه حتی دعوتی نشده‌اند از جمله هنرمند نامدار ایرانی منصور وفایی، امنای بنیاد فردوسی و یگانه استاد راستین هنر نگارگری یا نقاشی قهوه‌خانه‌ای که شاگرد با واسطه استاد کمال الملک هستند، حتی در این نمایشگاه دعوت نشده‌اند و گویا بدون اجازه بنرهایی از نقاشی‌های ایشان زده شده و کارگاه آموزشی برای انتقال تجربه‌های گران‌سنگ ایشان هم برپا نشده است؛
از استادان نگارگری قهوه‌خانه‌ای در روزگار معاصر می‌توان به علی‌اکبر لرنی، محمد فراهانی، محمد رضا حسینی و منصور وفایی اشاره داشت.
از پرکارترین نگارگران سبک قهوه‌خانه‌ای می‌توان به منصور وفایی، عضو امنای بنیاد فردوسی اشاره داشت، وی همکاری با شرکت هنری یونیورسال فاین‌آرتز کمپانی برای تهیه بیش از ۳۰۰ تابلوی نگارگری و تصویرگری داستان رستم و سهراب در قالب ۱۲ تابلو برای کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و همچنین تصویرگری روی پنج جلد تصحیح شاهنامه فردوسی نسخهٔ فلورانس به قلم دکتر عزیزاله جوینی با همکاری نشر دانشگاه تهران و آفرینش ۶۰ تابلو به ابعاد ۲۰۰*۱۵۰ سانتی‌متر با موضوع داستان‌های شاهنامه از آغاز دوره اسطوره‌ای تا پایان دوره پهلوانی را در کارنامه خود دارد.
استاد منصور وفایی، چندین بار از سوی بنیاد فردوسی در نمایشگاه‌های اختصاصی‌اش در جشنواره‌ها و کنگره‌های جهانی فردوسی، مورد ستایش قرار گرفته است.
پیشینه هنر نگارگری قهوه‌خانه‌ای؛
رواج نقاشی قهوه‌خانه‌ای برای توده‌های مردمی
یکی از سبک‌های نقاشی که شاهنامه فردوسی در شکل‌گیری آن تأثیر بسزایی داشته، نگارگری یا نقاشی قهوه‌خانه‌ای است که در دوره زندیه و دوره قاجاریه وارد عرصه نقاشی ایران شده است.
هنر نقالی و شاهنامه خوانی، هم از پیش از دوران اسلامی به ویژه در دوره باستانی ساسانی در دربار پادشاهان ایرانی رواج داشته که با موسیقی سنتی ایرانی و اندک اندک همراه با ضرب و زنگ زورخانه‌ای اجرا شده است.
در سه سده نخست دوران اسلامی، کار نقالان و شاهنامه‌خوانان، بیان داستان‌های حماسی و ملی گذشته ایران با همان سبک دوره ساسانیان بوده است اما بدون همراهی موسیقی. با سروده شدن و به نظم درآوردن شاهنامه از سوی حکیم فردوسی توسی، نقالان دوره‌های پسین به ویژه دوره‌های مشهور به دوران ایلخانی و تیموری به بیان داستان‌های حماسی و شبه حماسی و شاهنامه خوانی با توجه به آموزه‌های اخلاقی شاهنامه فردوسی روی آوردند.
با رواج یافتن قهوه‌خانه در دوره صفوی به ویژه در دوره شاه تهماسب که نخستین قهوه‌خانه ایران در قزوین پایه‌گذاری شد، کار نقالی و شاهنامه خوانی به قهوه خانه‌ها کشیده شد.
در آغاز قهوه‌خانه اختصاص به دربار داشت. این روند تا آغاز دوره قاجار ادامه پیدا کرد تا این‌که در دوره قاجار به ویژه دوره امیرکبیر در دوره پادشاهی ناصرالدین به علت ساخت و ساز فراوان قهوه‌خانه در هر کوی و بر زنی جنبه عمومی پیدا کرد، به‌گونه‌ای که قشرهای گوناگون می‌توانستند در آن‌جا حضور یابند.
در این روزگار بود که کار نقالان و شاهنامه‌خوانان نیز به قهوه‌خانه‌ها کشیده شد و قهوه‌چی‌ها نیز از این هنر ایرانی برای جذب مشتری به سود خود بهره بردند.
اما اکنون هنر شاهنامه خوانی و نقالی و هنر نگارگری قهوه‌خانه‌ای در قهوه‌خانه‌ها و چای‌خانه‌ها و نهادهای فرهنگی و گردشگری دیگر آن جایگاه را ندارد.
با این وجود بنیاد فردوسی با همکاری خانواده‌های ایرانی اقدام به آموزش رسمی و دانشگاهی هنر شاهنامه‌خوانی و نقالی به سبک پژوهشی و نمایشی داشته است که از آن جمله راه‌اندازی دوره‌های مجازی دانشگاهی هنرهای شاهنامه‌ای با همکاری موسسه فردوسی توسی و دانشگاه پیام نور در رده‌های سنی کودکان، نوجوانان، جوانان و بزرگسالان در سال ۱۴۰۰ خورشیدی از سوی مدرسان و پژوهشگران در زمینه هنرهای گوناگون هنرهای نمایشی، سینمایی، تجسمی، موسیقی و طراحی پوشاک ایرانی از دستاوردهای بزرگ جهانی است که به زودی با همکاری نشر پازینه و موسسه فردوسی توسی و بنیاد فردوسی، نسخه آغازین کودکانه و بزرگسالانه شاهنامه آموزشی و نمایشی به قلم یاسر موحدفرد با مشاوره هنرمندان هنرهای نمایشی و هنرهای تجسمی به زیور چاپ آراسته خواهد شد.
