بخش (۲) ثبت «شب یلدا» در هفدهمین نشست کمیته پاسداری از میراث‌فرهنگی ناملموس یونسکو در گفت‌وگو با یاسر موحدفرد: نام ایران باید به پرونده‌های میراث فرهنگی ناملموس که در یونسکو ثبت شده‌اند افزوده شود
تیتر نخست خبرگزاری شبستان
۱۶ آذر ماه ۱۴۰۱
http://shabestan.ir/mobile/detail/news/
دبیرکل بنیاد فردوسی با بیان اینکه بسیاری از پرونده های میراث فرهنگی ناملموس که بنام کشورهای دیگر در یونسکو ثبت شده‌اند ریشه ایرانی دارند، گفت: این پرونده ها در نبود نماینده ایران ثبت شده اندکه انتظار می‌رود به زودی نام ایران هم به آنها افزوده شود.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری شبستان، در روزهای ۶ تا ۱۲ آذرماه ۱۴۰۱ «شب یلدا» به‌عنوان نوزدهمین عنصر میراث فرهنگی ناملموس ایران در هفدهمین نشست کمیته بین‌الدولی پاسداری از میراث‌فرهنگی ناملموس یونسکو در پرونده ای مشترک میان ایران و افغانستان در رباط مراکش ثبت جهانی شد. در این اجلاس از ایران ۶ پرونده برای ثبت جهانی مثل پرورش کرم ابریشم و تولید سنتی ابریشم برای بافندگی (مشترک با افغانستان، آذربایجان، ترکیه، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان)، هنر سوزن‌دوزی ترکمن (ترکمن‌دوزی) (مشترک با ترکمنستان)، هنر ساختن و نواختن عود (مشترک با سوریه)، یلدا / چله (مشترک با افغانستان)، هنر ساختن و نواختن رباب (مشترک با تاجیکستان و ازبکستان) و مراسم مهرگان (مشترک با تاجیکستان) است بررسی شد. «یاسر موحدفرد» از چهره‌هایی است که دو دهه با یاری اهالی فرهنگ، هنر، ورزش، پژوهش و رسانه توانسته است با راه‌اندازی سازمان‌های مردمی و ستادهای ملی و فراملی در ثبت‌های جهانی ایران در یونسکو همکاری داشته باشد؛ او با پیشینه دبیرکلی بنیاد فردوسی، رییس کمیته فرهنگی فدراسیون جهانی کشتی باچوخه، دبیری جشن هزاره پایان سرایش شاهنامه فردوسی در پایگاه اصلی سازمان جهانی یونسکو – پاریس، دبیر پیشین ستاد ترویج فرهنگ پهلوانی کشور، رییس پیشین کمیته فرهنگی فدراسیون پهلوانی و زورخانه‌ای ایران و دبیر پیشین شوراهای سازمان میراث فرهنگی کشور در زمینه کارشناسی ثبت‌های جهانی میراث فرهنگی به نام ایران در یونسکو با همکاری نهادهای فرهنگی گام‌های ارزشمندی برداشته است؛ وی همچنین پیشنهاد دهنده ثبت جهانی هزاره پایان سرایش شاهنامه فردوسی و پشتیبان ثبت‌های جهانی هنر نقالی و شهر خلاق ادبی مشهد به نام ایران در یونسکو است؛ درباره ثبت «شب یلدا» در کمیته جهانی یونسکو و ضرورت ثبت میراث فرهنگی ناملموس در کمیته جهانی ثبت یونسکو با «یاسر موحدفرد» به گفتگو نشسته‌ایم که در زیر می‌آید:
چه ثبت‌های جهانی میراث فرهنگی ناملموس یونسکو به نام ایران در سال ۲۰۲۲ انجام گرفته است؟
هفدهمین نشست کمیته پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس در شهر رباط مراکش از ۷ تا ۱۲ آذرماه ۱۴۰۱ برگزار شد. در این دوره از اجلاس یونسکو ۴۶ عنصر برای ثبت در فهرست معرفی میراث فرهنگی ناملموس جهانی نامزد شدند که از ایران ۶ پرونده مشترک یا چندملیتی پیشنهاد داده شد که ۴ نامواره «آیین شب یلدا (چله)» (با همکاری افغانستان)، «هنر ساختن و نواختن ساز عود» (مشترک با سوریه)، «سوزن‌دوزی ترکمن (ترکمن‌دوزی)» (مشترک با ترکمنستان) و «پرورش کرم ابریشم و تولید سنتی ابریشم برای بافندگی» (مشترک با افغانستان، جمهوری آذربایجان، ترکیه، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان) مهر تایید یونسکو را گرفتند و به نام ایران ثبت جهانی شدند اما پرونده ۲ پیشنهاد دیگر ایران «هنر ساختن و نواختن ساز رباب» (مشترک با تاجیکستان و ازبکستان) و «جشن مهرگان» (مشترک با تاجیکستان) پذیرفته نشد و برگشت داده شد.
چه ثبت‌های جهانی میراث فرهنگی ناملموس یونسکو با ریشه‌های ایرانی در سال ۲۰۲۲ قطعی شده است؟
فرهنگ پهلوانی، بازی‌های سنتی زورخانه‌ای و ورزش کشتی آذربایجانی هم در فهرست جهانی میراث ناملموس یونسکو به نام جمهوری آذربایجان به ثبت رسیده است که ریشه در فرهنگ و تاریخ ایران دارد اما ایران در این ثبت جهانی مشارکت ننموده است که باید حتما به این پرونده مهم ملحق شود. فرهنگ چای‌نوشی؛ نماد هویت، مهمان‌نوازی و تعامل اجتماعی مشترک به نام ترکیه و جمهوری آذربایجان و “روایت ملانصرالدین” به نام جمهوری آذربایجان، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکیه، ترکمنستان، ازبکستان ثبت شده و پرونده “نخل خرما؛ دانش، مهارت، سنت و شیوه تهیه آن” مشترک به نام ۱۵ کشور امارات، بحرین، مصر، عراق، اردن، کویت، موریتانی، مراکش، عمان، فلسطین، قطر، عربستان، سودان، تونس و یمن در یونسکو ثبت جهانی شده‌اند که نامی از ایران در این پرونده‌ها هم دیده نمی‌شود که انتظار می‌رود به زودی نام کشور ایران هم در آنها افزوده شود؛ در حالی که همه این میراث‌ها، ریشه ایرانی داشته و اشتراک‌های فراوانی نیز در فرهنگ و تاریخ ایران زمین دارد اما شوربختانه پرونده‌های یاد شده در سایه حضور نداشتن نماینده وزارت میراث فرهنگی کشور، بدون حضور ایران ثبت جهانی شد.از دیگر سو در این اجلاس یونسکو، افغانستان با ارایه پرونده‌ای با نام سبک هنر مینیاتور استاد کمال‌الدین بهزاد برای ثبت در فهرست معرف پیشنهاد کرده بود که البته مطابق اعلام کارشناسان سازمان جهانی یونسکو این پرونده ارایه شده بازگشت داده شده و خوشبختانه پذیرفته نشد اما باید در این پرونده هم دوباره با افزودن نام ایران، اقدامی شایسته صورت پذیرد.
تا کنون چه ثبت‌های جهانی میراث ناملموس در یونسکو به نام ایران به انجام رسیده است؟
ثبت‌های جهانی میراث ناملموس در یونسکو به نام ایران عبارت‌اند از:
۱- «آیین شب یلدا (چله)» (با همکاری افغانستان) در سال ۲۰۲۲
۲- «هنر ساختن و نواختن ساز عود» (مشترک با سوریه) در سال ۲۰۲۲
۳- «سوزن‌دوزی ترکمن (ترکمن‌دوزی)» (مشترک با ترکمنستان) در سال ۲۰۲۲
۴- «پرورش کرم ابریشم و تولید سنتی ابریشم‌بافی» (مشترک با افغانستان، جمهوری آذربایجان، ترکیه، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان) در سال ۲۰۲۲
۵- مهارت هنر مینیاتور ایرانی در سال ۲۰۲۰
۶- مهارت‌های سنتی ساختن و نواختن دوتار در سال ۲۰۱۹
۷- هنر ساختن و نواختن کمانچه (با همکاری جمهوری آذربایجان) در سال ۲۰۱۷
۸- چوگان، بازی اسب‌سواری همراه با موسیقی و داستان‌پردازی در سال ۲۰۱۷
۹- فرهنگ پخت و تقسیم نان نازک لواش در سال ۲۰۱۶
۱۰- نوروز (به گونه مشترک با همکاری ایران، جمهوری آذربایجان، افغانستان، تاجیکستان، ترکیه، ترکمنستان، قزاقستان و قرقیزستان) در سال ۲۰۱۶
۱۱- آیین‌های سنتی قالی‌شویان “مشهد اردهال” در کاشان در سال ۲۰۱۲
۱۲- نقالی، داستان‌پردازی نمایشی ایرانی در سال ۲۰۱۱
۱۳- مهارت‌های سنتی لنج‌سازی و لنج‌رانی در خلیج فارس در سال ۲۰۱۱
۱۴- موسیقی بخشی‌های خراسان در سال ۲۰۱۰
۱۵- آیین‌های پهلوانی و زورخانه‌ای ایران در سال ۲۰۱۰
۱۶- هنر دراماتیک و آیینی تعزیه در سال ۲۰۱۰
۱۷- مهارت‌های سنتی قالیبافی در فارس در سال ۲۰۱۰
۱۸- مهارت‌های سنتی قالیبافی در کاشان در سال ۲۰۱۰
۱۹- ردیف موسیقی ایرانی در سال ۲۰۰۹
تا کنون کدام ثبت‌های جهانی میراث ناملموس از سوی کشور تازه استقلال یافته و جمهوری آذربایجان در یونسکو برگرفته از فرهنگ و میراث ایرانی ثبت شده است؟
بر پایه کنوانسیون یونسکو ثبت نامواره مشابه در حوزه تمدنی مشترک میراث فرهنگی ناملموس خللی به پرونده‌های ثبت شده دیگر کشورها وارد نمی‌کند بلکه بر گسترش آن در گستره تمدنی بزرگ با فرهنگ مشترک برای نزدیکی مردم کشورها می‌تواند موثر باشد.با استقلال جمهوری آذربایجان از روسیه و جدا شدن آن از ایران در عهدنامه‌های گلستان و ترکمانچای، این کشور که پی‌رنگ تمدنی با ایران بزرگ داشته است، تلاش کرده تا با برنامه‌ریزی فرهنگی و میزبانی از اجلاس‌های سازمان جهانی یونسکو، دست به ثبت‌هایی جهانی بزند که یا از آن ایران بوده ویا دست‌کم جزو فرهنگ و میراث مشترک ایران و جمهوری آذربایجان بوده است.اکنون جمهوری آذربایجان، پس از گذشت ۱۲ سال که از ثبت جهانی آیین‌های پهلوانی و زورخانه‌ای ایران می‌گذرد، توانسته است فرهنگ پهلوانی و کشتی سنتی آذربایجانی را در سال ۲۰۲۲ به نام خود به ثبت جهانی برساند.
آیا هر کشوری با میراث تمدنی مشترک نمی تواند به صورت جداگانه به ثبت میراث ناملوس خود اقدام کند؟
هر کشوری می‌تواند هنرها، آیین‌ها و ورزش‌های منطقه‌ای خود را به گونه جداگانه یا مشترک در هر زمانی به ثبت جهانی سازمان یونسکو برساند و هر ثبت جهانی که به نام کشوری در یونسکو به انجام می‌رسد از ثبت‌های مشابه همان نامواره برای دیگر کشورها جلوگیری نمی‌کند؛ به سخن ساده‌تر، هر کشوری می‌تواند هنر و آیین منطقه‌ای کشور خود را در یونسکو به ثبت برساند و با هر ثبت جهانی آن کشور به تنهایی مالک آن اثر نمی‌شود بلکه آن ثبت از آن پس به گونه‌ای میراث مشترک جهانیان به شمار می‌رود و مورد پشتیبانی یونسکو و سازمان‌های مردم‌نهاد قرار خواهد گرفت.
